Biz Bu Yıldızların Uzaklıklarını Nereden Biliyoruz?
Gece gökyüzüne baktığınızda eğer şanslıysanız yukarıda sayamayacağınız sayıda yıldız ile karşılaşırsınız. Bu muazzam manzara karşısında donup kaldıktan bir süre sonra çoğunlukla tek bir yıldıza odaklanırsınız. Odaklandığınız yıldızın adını, bulunduğu kümeyi ve hatta bize olan mesafesini merak etmeye başlar ve bunları öğrenmek için internete başvurup merakınızı giderirsiniz. Genellikle en çok merak edilen şey ise yıldızın bize olan uzaklığıdır. Bir yıldızın Dünya’ya olan uzaklığını öğrenmek istediğimizde bizi büyüleyen rakamlarla karşı karşıya kalırız ve bu rakamların nasıl hesaplandığını merak ederiz. Bilmeyenler için bir örnek ile devam edelim: Bize en yakın yıldız olan Alpha Centauri; tam tamına 4.367 ışık yılı uzaklıktadır. Bu da yaklaşık 37842923108478.26 km’ye denk gelir. Dürüst olalım ki bu sayıyı çok büyük olduğundan hiçbirimiz okumadık, okuması da yazması gibi kolay değil zaten. Peki okuması dahil zor olan bu sayıyı biz nasıl hesapladık?
Aslında bu uygulama sonuçları gibi karışık değil, tam aksine çok basit hatta temeli lise geometrisine dayanır, o kadar basit.
Yöntemin adı Paralaks. Paralaks ismi oldukça karizmatik bir isim, yalan yok. Paralaks yöntemi yukarıda bahsettiğim gibi yıldızların uzaklıklarını hesaplamak için geliştirilmiş, kullanılmış ve hala da kullanılmaktadır. Bu yöntem sadece gözleme dayanır. Ama profesyonel paralaks yöntemine geçmeden paralaksın ölçümünün nasıl gerçekleştiğini size basit bir uygulama ile göstermek istiyorum: Sağ veya sol elinizi uzatın, sağ gözünüzü kapatın ve başparmağınızı uzaktaki bir cismin üzerine yerleştirin. Şimdi, sağ gözünüzü açıp sol gözünüzü kapatın. Başparmağınız hafifçe yer değiştirmiş gibi görünecektir. Bu küçük yer değiştirme miktarını ölçebilir ve gözleriniz arasındaki mesafeyi bilebilirseniz, başparmağınıza olan uzaklığı hesaplayabilirsiniz.
Yöntem aslında bu kadar basit. Peki bilim insanları bu ölçüm sistemini nasıl uyguluyor onu konuşalım biraz da. Tabii ki parmak hesabı ile değil. En az hataya yer vermek için bilim insanları bu ölçümü 2 aşamalı yapar ve bu iki aşama arasında 6 aylık bir süre olur. Bu 6 ay sürenin amacı ise Dünya’nın, Güneş etrafındaki hareketidir. Ölçüm yapılacak olan yıldız Mars yönünde diyelim, bu durumda bilim insanları ölçüm yapmak için Dünya’nın Mars’a olan uzaklığını hesaba katarlar. İlk ölçüm Dünya Mars’a en yakın konumdayken yapılır. 2. ölçüm ise Dünya’nın yüzeyinde birbirine en uzak noktalarda gerçekleştirilir. Kartezyen Koordinat sistemini düşünelim; x ekseni boyunca 0 ve 180 dereceyi baz alalım, bilim insanları ilk gözlemi 0 noktasından yapıyorlarsa 6 ay sonraki gözlem 180 derece noktasından yapılır ve böylece yıldızın uzaklığı gerçeğe yakın bir değer ile bulunur.
Tabii ki yıldızların uzaklıkları sadece Paralaks yöntemi ile ölçülmüyor. Mesela bu ölçümleri pekiştirmek için fırlatılmış çeşitli uydular ve teleskoplar da mevcuttur. Bu telskopladan bir tanesinin adı Hipparcos’dur. Hipparcos adını ilk yıldız kataloğunu yapan ve hareketlerini inceleyen Antik Yunan astronomu Hipparkos’tan alır. 1989 yılında uzaya fırlatılmış olup 1993 yılına kadar 37 aylık faaliyet döneminde 1 milyondan fazla yıldız hakkında astronometrik veriler toplamıştır ve astronomi bilimine önemli derecede katkı sunmuştur.
Yazan: Emir Tarık DAŞTAN
Kaynak**
Bir yanıt bırakın