Böceklerin Zor Koşullarda Hayatta Kalma Mekanizması: Diyapoz
Birçok böcek, diyapoz adı verilen azaltılmış metabolik aktivite dönemlerinden geçer. Yaşam döngüsünün herhangi bir aşamasında (yumurta, nimf, larva, pupa veya yetişkin) ortaya çıkabilen diyapoz, genellikle olgunlaşmamış aşamalarda büyümenin durması ve yetişkinlerde cinsel aktivitenin kesilmesi ile karakterizedir. Bazı böceklerde olumsuz çevre koşullarına bir tepkidir; bazı güveler ve kelebekler gibi diğerlerinde, diyapoz yaşam döngüsünün gerekli bir aşamasıdır. Ağustosböceğinin 17 yıllık larva ve pupa dönemleri diyapoz örnekleridir. Bu uyku hali, kurak ve sıcak yazlar sırasında böceklerin genellikle kendilerini toprakta uygun derinliklerde veya mevcut herhangi bir koruyucu nesnenin altında sakladıkları kurak çöl bölgelerinde yaşayan böcekler arasında özellikle yaygındır.
Böcekler yumurta, larva, nimf, pupa veya ergin olarak kışlayabilirler; çok düşük sıcaklıklara dayanabildikleri için, kış sıcaklıkları normal aralıktaysa bu formların pek azı ölür. Sivrisinekler ve kelebekler gibi oldukça kırılgan formlar bile, kapıların dışındaki korunaklı, nispeten kuru yerlerde hayatta kalır. Bazı kelebekler, kışı, üç veya dört ay boyunca tamamen kar ve buzla kaplanabilecekleri alçak çalılıklarda bile yaşarlar. Diğer böcekler yuva veya koza yaparak kışa hazırlanırlar; yine de diğerleri uygun saklanma yerleri ararlar.
Bazı böcek türleri arasında, diyapoz, yalnızca uygun çevresel koşullar geri gelene kadar sürer ve ardından böcek normal faaliyetlerine devam eder. Diğer türlerde, uygun çevre koşulları tek başına diyapozu bozmaz; soğuk veya yiyecek gibi başka bir uyaran gereklidir. Örneğin sivrisinek Aedes vexans’ın yumurtaları, yumurtaların bırakıldığı nemli toprak, larvalar için uygun bir havuz oluşturmak üzere su basana kadar diyapozda kalır. Başka bir sivrisinek olan Aedes canadensis’in yumurtaları, Aedes vexans’ınkiyle aynı toprağa serilir, ancak soğuğa maruz kalana kadar yumurtadan çıkmazlar. Böylece, her iki tür de yaz başında birlikte yumurta bıraktıklarında, Aedes vexans’ınkiler yaz sonundaki yağmurların oluşturduğu havuzlarda yumurtadan çıkar, ancak Aedes canadensis’inkiler kışı geçirir ve ilkbahar yağmur havuzlarında yumurtadan çıkar. Diyapozu kırmak için sadece belirli koşullar gerekli değildir, aynı zamanda bazı türlerde (örneğin, bazı solucanlar) uyaranların etkili olması için belirli bir süre geçmesi gerekir.
Diyapozun başlangıcı, böceğin düzenleyici mekanizmaları (yani sinir ve endokrin sistemleri) üzerinde çalışan çevresel faktörlerin bir kombinasyonuna bağlıdır. Fotoperiyot ve sıcaklık, diğer endokrin organları, özellikle protorasik bezleri kontrol eden bir maddeyi (hormonu) sentezleyen ve salgılayan beynin endokrin fonksiyonunu etkiler. Beyin hormonunun uyarılması altında, ön göğüs bezleri ekdison adı verilen bir hormon salgılar. Beyin hormonu tarafından uyarım sona erdiğinde, ekdison artık salgılanmaz ve yokluğunda tüm böcek büyümesi ve metamorfoz durur. Böylece, olgunlaşmamış böceklerin gelişiminin durması durumunda kışı geçirmesi için hazırlık yapılır. Daha uygun koşulların gelmesiyle, ekdison yeniden salgılanır ve gelişim devam eder. Birçok böcek türü yılda birden fazla yumurta verdiğinden, ön göğüs bezleri, kuluçkanın yaşam döngüsünün kışı geçirmesi gereken bir aşaması dışında işlevlerini durdurmaz.
Yazan: Anıl MARAL
Bir yanıt bırakın