CERN’de Neler Oluyor?
Genellikle ‘Avrupa Parçacık Fiziği Laboratuvarı’ olarak anılan CERN laboratuvarlarının temeli İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra aralarında Niels Bohr’un da bulunduğu bir grup bilim insanı tarafından Avrupa atomik fizik labaratuvarı kurma hayaliyle 9 Aralık 1949’da atılmıştır. Aralık 1951’de Paris’te düzenlenen UNESCO toplantısında Avrupa Nükleer Araştırma Konseyi’nin kurulması için ilk karar alınmış ve Fransızca ‘Conseil Européen pour la Recherche Nucléaire’ adı verilerek bugünkü adı ile CERN’ün başlangıcı yapılmıştır. 1953’te ise 12 ülkenin ortaklığıyla CERN anlaşması kabul edilmiş ve 1954’te resmi olarak CERN doğmuştur. CERN’deki ortak düşünceye göre; kuruluş askeri amaçlara hizmet etmeyecek ve yapılan çalışmaların sonuçları ulaşılabilir olarak yayınlanacaktır.
CERN’de Yapılan Çalışmaların Amacı
Parçacık fiziği çalışmalarıyla birçok atılıma imza atan CERN laboratuvarlarının amacını ‘evrenin neyden yapıldığını ve nasıl işlediğini anlamak’ olarak özetleyebiliriz. Bunu anlayabilmek için CERN laboratuvarlarında dünyanın en büyük ve en kompleks ekipmanları, çevremizdeki maddeleri oluşturan parçacıkların temel yapısını incelemek ve araştırmak için kullanılmaktadır. CERN’de çalışan bilim insanları bu ekipmanlarla atomaltı parçacıkları ışık hızına yakın bir hızda çarpıştırıp, parçacıkların birbirleriyle etkileşimlerini inceleyerek doğanın temel kanunlarını anlamaya çalışmaktadırlar. Bunun yanında CERN günlük hayatımızı geliştirmek için de çalışmaktadır. Örneğin sıklıkla kullandığımız ‘World Wide Web’ ya da hepimizin aşina olduğu haliyle ‘www’ da CERN’de bulunmuştur.
CERN’de Yapılan Güncel Deneyler
CERN labaratuvarlarında birçok deney yapılmaktadır. Bu deneylerden en meşhur olanı LHC – Large Hadron Collider (Büyük Hadron Çarpıştırıcısı) deneyidir ve bu deney ile bağlantılı 7 farklı deney bulunmaktadır. Bunun yanında COMPASS, SPS, SHINE, CLOUD, CAST, ALPHA, DIRAC deneyleri de yapılan diğer deneylerden birkaçıdır.
-
LHC- Large Hadron Collider (Büyük Hadron Çarpıştırıcısı) Deneyi
LHC deneyi ATLAS, CMS, ALICE, LHCb, TOTEM, LHCf ve MoEDAL isimli yedi deneyden oluşmaktadır. Bu deneyler farklı bilim insanları tarafından çeşitli ülkelerde yürütülmektedir ve her deney farklı dedektörler ile yapılmaktadır. LHC deneylerinde detektörler, hızlandırıcıların içinde gerçekleşen çarpışmalar sonucunda üretilen sonsuz sayıdaki parçacıkları analiz ederler. En büyük LHC deneyleri ATLAS ve CMS iken, en küçük LHC deneyleri ise TOTEM ve LHCf deneyleridir.
-
ATLAS (A Toroidal LHC ApparatuS) Deneyi
ATLAS, LHC deneylerinin genel amaçlarını araştıran iki büyük deneyden biridir. Bu deney geniş bir fizik yelpazesini içerir, öyle ki Higgs bozonu arayışından, karanlık maddeyi oluşturan farklı boyutlar ve parçacıklara kadar araştırmalar bu deney ile yürütülür. ATLAS dedektörü 7000 ton ağırlığında, 46 metre uzunluğunda, 25 metre yüksekliğinde ve genişliğindedir. Yerin 100 metre altında CERN ana binasına yakın bir konumda bulunan bu dedektör, yapılmış en büyük hacimli parçacık dedektörüdür.
-
CMS (Compact Muon Solenoid) Deneyi
Bu deneyin amacı ATLAS deneyi ile aynıdır, ancak bu deneyde farklı mıknatıs sistemleri ve faklı teknikler kullanılmaktadır. CMS, LHC deneylerinin ikinci büyük olanıdır.
-
ALICE (A Large Ion Collider Experiment) Deneyi
ALICE deneyi kuark-gluon plazma denilen madde fazının çok büyük enerji yoğunluğunda güçlü bir şekilde etkileşmesini inceler. Kuark-gluon plazmasını incelemek için kullanılan dedektör 10,000 ton ağırlığında, 26 metre uzunluğunda, 16 metre yükseklikte ve genişlikte olup, yerin 56 metre altındaki bir mağarada konumlandırılmıştır.
-
LHCb (Large Hadron Collider beauty) Deneyi
Bu deney beauty kuark (b-kuark) denilen parçacık üzerinde çalışarak madde ve anti-madde arasındaki farkları araştırmaktadır. 66 farklı enstitü ve üniversiteden 700 bilim insanı bu çalışma ile işbirliği içerisindedir.
-
TOTEM (Total elastic and diffractive cross-section Measurement) Deneyi
8 ülkeden 16 enstitü ve 100 bilim insanın çalıştığı bu deney, küçük açılardaki çarpışmalardan çıkan protonlar hakkında kesin ölçüm sonuçlarını bulmak amacı ile kurulmuştur.
-
LHCf (Large Hadron Collider forward) Deneyi
LHCf deneyinde, uzaydan sürekli olarak dünyanın atmosferine gönderilen yüklü parçacıklar olan kozmik ışınların, laboratuvar ortamında simüle edilmesi ile yapılmaktadır. Bunun için parçacıklar büyük Hadron çarpıştırıcısında ileri atılır.
-
MoEDAL (Monopole and Exotics Detector at the LHC) Deneyi
LHC’nin yedinci deneyi olan MoEDAL deneyinin amacı, manyetik yüklü varsayımsal bir parçacık olan manyetik monopol (manyetik tek kutup) aramaktır.
CERN’deki Kariyer İmkanları
CERN laboratuvarlarında farklı iş imkanları bulmak mümkündür ve çeşitli stajyerlik programları bulunmaktadır. Genellikle doktora öğrencilerine yönelik çalışma programları bulunsa da, lisans ya da yüksek lisans öğrencileri de uygun stajyerlik konumlarında çalışabilmektedir. Bunun için uygulamalı fizik ve mühendislik öğrencileri 4-12 ay CERN’de çalışabilmekte ve bu süreyi 14 aya kadar uzatabilmektedir. CERN stajyerlik olanaklarının yanı sıra profesyonel iş imkanları da sağlamaktadır. Belirli sayıda bilim insanına deneysel ve teorik olarak çalışma imkanı sağlayan CERN aynı zamanda uygulamalı fizik, elektronik, bilgisayar bilimleri ve mühendislik alanlarında da olanaklar sağlamaktadır. Bunların dışında teknik destek ekibinde çalışmak üzere teknik elemanlar da CERN laboratuvarlarında çalışabilmektedir.
CERN’de Neler Oluyor? Yazan: Elif IŞIK
Kaynak**
Kaynak***
Bir yanıt bırakın