Covid-19 Aşılarının Arasındaki Farklar Neler?
2020 sonbaharı Covid-19 salgının etkisini iyice gösterdiği ve birçok ülkede rekor hasta sayılarının görüldüğü bir dönem oldu. Neyseki kasım ayında pek çok şirketin aşı çalışmalarında umut vaadeden açıklamaları bu son pandemiyi yenmeye yakın olduğumuzu gösteriyor. Aşılar pandemi olması nedeni ile neredeyse rekor sürede geliştirildi, fakat her şey bitmiş değil, peki sırada ne gibi zorluklar var?
Aşı geliştirmek zorlu bir süreç, her şey literatür araştırması ile başlıyor. Ardından klinik araştırma ve geliştirmeler yapılıyor. Önce hayvanlarda sonra da insanlar üzerinde deneniyor, bu sayede etkinliği ve güvenilirliği test ediliyor.
Tarihte geliştirilen aşıların çoğunu geliştirmek yıllar sürmüştü. Ancak dünyanın salgını önlemeye yönelik çabası, Covid-19 pandemisinin çıkmasından 1 yıl sonra onlarca aşı adayı çıkmasını sağladı.Faz 3 aşamasına geçip geniş kitlere denenen aşılardan 4’ü biraz daha öne çıkmış durumda. Biontech/Pfizer, The Gamaleya Enstitüsü, Moderna ve Oxford/AstraZeneca geliştirdikleri aşıların 3.faz çalışmalarında sırası ile %95, %92, %95 ve %70 oranında etkili olduğunu açıkladılar.
Aşılar Arasındaki Teknolojik Farklılıklar
Bu 4 aşının ortak özelliği geleneksel aşılara göre daha yeni teknolojiler ile geliştirilmiş olmalarında yatıyor. Bu açıdan bakıldığında Biontech ve Moderna aşıları onaylanması durumunda tarihte mRNA teknolojisi kullanan ilk aşılar olacaklar.
Geneneksel aşılarda enfenksiyona neden olan virüs çeşitli kimyasallar, ısı ve ışınlar ile zayıflatılarak vücuda enjekte ediliyor. Bu sayede vücut kendisine zarar veremeyecek durumda olan virüse karşı bir bağışıklıklık yanıtı oluştuyor ve virüsü etkisiz hale getirecek antikorları üretiyor.
Moderna ve Biontech’in geliştirdiği mRNA teknolojisi kullanan aşılarda virüsün tamamı yerine virüsü yüzeyinde bulunan ve vücudumuzun onu tanıyıp bağışıklık yanıtı oluşturacak proteini kodlayan mRNA kodu vücuda enjekte ediliyor. Böylelikle virüsün antijen proteinini vücut üretiyor ve ona karşı bağışıklık kazanılıyor.
Gamaleya ve Oxford/AstraZeneca’nın aşıları replike olmayan viral vektör teknolojisini kullanıyor. Replike olmayan aşılar, replikasyon (çoğalma) yapamayacak hale getirilen rekombinant viral vektörlere dayanmaktadır. Bu vektörler, konakçı immün tepkilerini indüklemek için yeterlidir, ancak konakçı hücrelerin içinde replike olamazlar. Bu aşıları basitçe açıklamak gerekirse kısırlaştırılmış virüslerin enjeksiyonu ile vücut antikor üretmeye başlar ancak virüs çoğalıp bireyi hasta edemez.
Aşılar Arasındaki Üretim, Saklama ve Maliyet Farklılıkları
Aşılar arasındaki farklılıklardan ilki üretim aşamasında karşımıza çıkıyor. mRNA teknolojili aşılar kısa sürede daha fazla doz üretilebilirken viral vektör aşlar geleneksel aşılarda olduğu gibi virüsü üretmek için canlı hücrelere ihtiyaç duyduğu için gereken süre ve hammadde ihtiyacı artıyor.
Saklama ve Dağıtım Gereksinimleri
Aşılar ile ilgili 2.fark saklama ye dağıtım koşullarında ihtiyaç duyulan soğutma gereksinimleri. RNA oda sıcaklığında kısa sürede parçalandığı için Moderna ve Biontech/Pfizer aşılarının oldukça düşük sıcaklıklarda saklanması ve taşınması gerekiyor. Bu sıcaklık Moderna’nın aşısı için -20 °C iken Biontech/Pfizer aşısının depolanması için -70°C gibi sıcaklıklara ihtiyaç duyuluyor. Viral vektör aşılar ise 4°C de 6 aya kadar saklanabiliyor.
Aşıların Maliyetleri
Aşılar arasındaki 3. fark ise maliyetleri. Oxford/AstraZeneca’nın geliştirdiği aşı doz başına 3 dolar ile en uygun olanı. Bunu dozu 10$ civarında olan ve The Gamaleya Enstitüsü’nün geliştirdiği Sputnik-V aşısı takip ediyor. Moderna ve Biontech/Pfizer’ın aşıları ise 20-25$
Bağışıklık Yanıtının Oluşması
Bahsettiğimiz bu 4 aşıda vücutta yeterli bağışıklığın sağlanması için yaklaşık 1 ay ara ile 2 doz uygulanması gerekiyor. Bunu nedeni ilk dozun uygulanmasından sonra artış gösteren ancak azalan antikor miktarını ikinci doz ile uzun bir süre belli bir seviyenin üzerinde tutabilmek. Aşıların toplumda yeterli bağışıklığı sağlaması için nüfusun çoğunluğunu aşılanması gerekiyor.
Onay Süreci
Aşıların onay alabilmesi için insanlarda denenen tüm fazları geçmiş ve belli bir etkinliğe ulaşmış olması gerekiyor. Faz 1 aşamasında aşı sınırlı sayıda sağlıklı ve gönüllü yetişkin aday üzerinde uygulanıyor. Bu aşamada aşının toksisitesi, doz ayarlanması, bağışıklık yanıt üzerindeki etkinliği belirleniyor. Faz 2 aşamasında klinik çalışmanın ölçeği genişletiliyor ve aşı hedef gruba uygulanıyor. Ayrıca bu aşamada plesebo gruplarını içeren denemelerde yapılıyor. Faz 3 denemeleri ise daha büyük denek grubunu kapsayan saha çalışmalarını içermekte. Bu fazda iki gruba ayrılan deneklerin bir kısmına geliştirilen aşı diğer gruba etkisiz bir aşı uygulanıyor. Bir süre geçtikten sonra Covid-19 ‘a yakalan hastaların ne kadarının aşı grubunda ne kadarının plesebo grubundan olduğuna bakılıyor ve böylelikle aşının etkinliği hakkında bilgi sahibi olunabiliyor. Ancak pandemi gibi sıradışı durumlarda 3. fazın bitmesini beklemeden acil kullanım izni alınabiliyor.
Aşıların Dağıtımı
Aşıların dağıtımı ise önemli bir konu ve soğuk zincir sistemine göre dağıtılması gerekiyor. Soğuk zincir, üretilen bir ürünün son kullanıcıya gelene kadar belli bir sıcaklık aralığında tutulmasını sağlayan süreç olarak tanımlanabilir. Eğer bu sıcaklık aralıkları dağıtım sürecinde aşılırsa aşıları etkinliğini yitirebilir. Biontech/Pfizer aşısının -70°C saklanma gereksinimi bu aşının dağıtımında zorluklara neden olabilir.
Peki Biz Bu Aşılardan Hangisi Alacağız?
Birçok ülke aşı çalışmalarının başından itibaren çeşitli firmalar ile anlaşmalar imzaladı. Bunun nedeni alacakları aşıların etkisinin az olması durumunda diğer firmaların aşılarını kullanılabilecek olması.
Sağlık bakanı Fahrettin Koca Çin menşeili Sinovac Biotech firmasının CoronaVac aşısından 50 milyon doz sipariş edileceğini duyurdu. Sinovac Biotech firmasının aşı konusunda deneyimli sayılabilecek bir geçmişi bulunuyor.
Sinovac firmasının piyasada Hepatit A, Hepatit B, İnfluenza, H5N1 (Kuş gribi) ve H1N1 (Domuz gribi) için aşıları mevcut. Coronavac aşısı inaktif virüs teknolojisi ile üretilmiş geleneksel tipte bir aşı. Bu aşı da daha önce bahsettiğimiz 4 aşı gibi 2 doz uygulanıyor.
CoronaVac Aşısı Güvenli mi?
Bunu henüz bilmiyoruz. Çünkü aşını 3.faz çalışmaları başta Türkiye, Brezilya ve Endonezya olmak üzere toplam 8 ülkede devam ediyor. Şu anda bu aşının güvenilirliği ile elimizdeki bilgi ise 17 kasımda The Lancet dergisinde yayınlanan ilk 2 faz sonuçları. Dergi, yapılan çalışmalarda coronavac aşısının yan etkilerinin az olduğunu belirtmiş. Ancak ilk iki faz testleri çok farklı yaş gruplarını ve toplumları kapsamıyor. Aşının güvenilirliğinden emin olunabilmesi için 3.faz sonuçlarının yayınlanmasını beklemek gerekiyor.
Yazan: Şinasi Aygün
Kaynak**
Kaynak***
Kaynak****
Kaynak*****
Kaynak******
Kaynak*******
Covid-19 Aşılarının Arasındaki Farklar Neler?
Bir yanıt bırakın