Dev Yıldız Patlamaları: Süpernovalar Nedir?
Süpernovalar, sıklıkla diğer galaksilerde gözlemlenen dev yıldız patlamalarıdır. Ayrıca evrendeki ağır elementlerin de birinci kaynağıdırlar. NASA’ya göre süpernovalar uzayda meydana gelen en büyük patlamalardır. Süpernovalar diğer galaksiler de sıklıkla gerçekleşse de galaksimizden, uzay tozlarından dolayı, gözlemlenememektedir.
Bir Süpernovaya Ne Sebep Olur?
Bir yıldızın çekirdeğinde veya merkezinde meydana gelen değişiklikler süpernovalara sebep olur. Bu değişim 2 şekilde olmaktadır. İlki çift yıldız sistemlerinde gözlemlenmektedir. Çift yıldız sistemi ortak kütle merkezi etrafındaki yörüngede bulunan iki yıldızlı sistemlerdir. Bu sistemlerde bulunan yıldızlardan biri olan beyaz cüceler diğer yıldızdan madde çalarak madde biriktirir. Çok fazla madde birikmesi halinde ise yıldız patlar ve süpernova oluşur. İkinci tip süpernovalar ise tek bir yıldızın yaşam süresi bittiğinde meydana gelmektedir. Ayrıca bu iki yıldızın birbiriyle çarpışması sonucu da süpernovalara sebep olabilmektedir. Yıldız nükleer yakıtı bittiğinde kütlesinin bir kısmı çekirdeğe akmaktadır. Sonrasında çekirdek o kadar ağırlaşır ki kendi çekim kuvvetine dayanamaz. Çekirdek çöker ve devasa bir patlama -süpernova- gerçekleşir. Güneş’te bir süpernova gerçekleşemez çünkü kütlesi bir süpernova gerçekleştirmesine yetecek düzeyde değildir. Patlamanın ardında çok yoğun bir çekirdek veya bulutsular kalmaktadır.
Süpernovaları Gözlemlemek Neden Önemlidir?
Süpernovalar, evren hakkında pek çok bilgi vermektedir. Örneğin bilim insanları uzaydaki mesafeleri ölçmek için ikinci tip süpernovaları (beyaz cüceleri içeren tür) kullanmaktadırlar. Ayrıca yıldızların evrenin fabrikaları olduğunu da öğrenmişlerdir. Yıldızlar evrenimizde bulunan kimyasal elementleri içlerinde barındırırlar. Yıldızlar, çekirdeklerinde bulunan hidrojen gibi basit elementleri daha ağır elementlere dönüştürebilmektedirler. Yalnızca büyük yıldızlar altın, gümüş ve uranyum gibi elementleri üretebilmektedir. Süpernova meydana geldiğinde, yıldızlarda depolanan veya yeni oluşturulmuş bu elementler uzay boyunca dağılmış olur.
Süpernova Gözlemlerinin Tarihi
Teleskop icat edilmeden önce çeşitli medeniyetler süpernovaları gözlemlemeyi başarmışlardır. Kaydedilen en eski süpernova, Çinli gökbilimcilerin gördükleri RCW 86’dır. Encyclopedia Britannica’ya göre ise 17. yüzyılın başlarından önce (teleskoplar kullanıma sunulduğunda) yalnızca yedi süpernova kaydedilmişti. Bugün Yengeç Bulutsusu olarak bildiğimiz şey, bu süpernovaların en ünlüsüdür. Çinli ve Koreli gökbilimciler bu yıldız patlamasını 1054’te kayıtlarına kaydetmişlerdir. Ayrıca Güneybatı Kızılderililerin de görmüş olabileceği düşünülmektedir (Arizona ve New Mexico’da görülen kaya resimlerine göre). Üstelik Yengeç Bulutsusu’nu oluşturan süpernova o kadar parlaktı ki gökbilimciler gündüz dahi gözlemleyebilmekteydiler.
Teleskop icat edilmeden önce gözlemlenen diğer süpernovalar 393, 1006, 1181, 1572 (ünlü astronom Tycho Brahe tarafından incelendi) adlarını almaktadı ve 604’te meydana gelmişlerdir. Brahe, “Yeni Yıldız” hakkındaki gözlemlerini “De nova stella” adlı kitabında yazmıştır. Böylece “nova” ismi doğmuştur. “Süpernova” terimi ise 1930’lara kadar kullanılmamıştır. İlk kullanımı Walter Baade ve Fritz Zwicky tarafından Mount Wilson Gözlemevi’nde gözlemledikleri S Andromedae (SN 1885A olarak da bilinir) adlı bir patlamayla birlikte kullanılmıştır. Modern çağda gözlemlenen en ünlü süpernovalardan biri ise 1987’den kalma SN 1987A’dır; bu, gökbilimciler tarafından hala incelenmektedir çünkü patlamadan sonraki her on yılda bir süpernovanın nasıl evrildiği gözlemlenebilmektedir.
Yapılan son araştırmalar, süpernovaların dev hoparlörler gibi titreştiğini ve patlamadan önce duyulabilir bir uğultu çıkardığını göstermektedir. 2008’de bilim adamları ilk kez patlama eyleminde olan bir süpernovayı gözlemlemeyi başarmışlardır.
Astronom Alicia Soderberg, bilgisayar ekranına bakarken, bir aylık süpernovanın küçük parlayan lekesini görmeyi beklerken onun ve meslektaşlarının bunun yerine gördüğü şey garip, son derece parlak, beş dakikalık bir X-ışını patlamasıydı. Bu gözlemle, patlama eyleminde bir yıldızı yakalayan ilk gökbilimciler oldular. Böylece yeni süpernovaya SN 2008D adı verildi. Kısacası süpernovalar hakkında her geçen gün daha fazla araştırma yapılırken everene ve süpernovalara dair bilgilerimiz de artmaktadır.
Yazan: Melisa ACAR
Kaynak**
Kaynak***
Bir yanıt bırakın