Dünyadaki Mineraller Nasıl Oluştu?
Dünyayı oluşturan mineraller, günümüzde 7 milyar yılı aştığı bilinen bir zaman diliminde çeşitli fiziksel, kimyasal ve biyolojik süreçlerden ortaya çıkmıştır. Bu mineral oluşum süreçlerini tanımlamak ve sınıflandırmak, derin zaman boyunca gezegensel evrimi anlamanın anahtarıdır. Buna göre, Uluslararası Mineraloji Birliği’nin Yeni Mineraller, Adlandırma ve Sınıflandırma Komisyonu (IMA-CNMNC) tarafından onaylanan yaklaşık 6000 mineral türünün oluşum modları (paragenetik mod ) hakkında kapsamlı bir araştırma yapıldı.
Bu çalışmanın amacı yaklaşık 6000 mineral türü arasında dağılmış 57 farklı paragenetik modun sistematik bir araştırması, gelişen oluşum ortamlarıyla ilgili minerallerin çeşitliliği ve dağılımındaki kalıpları ortaya koymaktadır.
Paragenetik Mod Nedir?
Minerellerin nasıl oluştuğunu, başlangıçtaki basınç- sıcaklık ölçümünü, dönüşüm mekanizmalarını ve elde edilen katı fazlarını anlamamıza yarayan kod sistemidir. Kısaca mineralin oluşum sürecini bize anlatan kodlardır.
Minerallerin Oluşumu
Dünya’nın litosferinin ve hidrosferinin evrimi mineral oluşumu için çeşitli olaylara sebeb olmuştur.
- Mafik/ultramafik kabuğun katılaşması
- Okyanusların ve aktif bir hidrosferin oluşumu
- Kıtasal kabuk oluşumu
- Levha tektoniğinin başlaması
Tüm bunlara bakılınca, Dünya’nın mineral çeşitliliğinin çoğunun ilk 250 milyon yıl içinde oluştuğu düşünülüyor.
Çoğu mineralin sadece bir paragenetik süreçle oluştuğu bilinmektedir. Çoğu mineral türünün yani minerallerin yaklaşık % 60 önerilen 57 paragenetik moddan yalnızca biri tarafından oluştuğu bilinmektedir. 1372 türün (%24,2) bilinen iki paragenetik modu bulunurken, 458 türün (%8,1) üç tane vardır. Buna karşılık, tümü tanıdık ve bol miktarda kaya oluşum evresi ile olan yalnızca 26 mineralin 12 veya daha fazla farklı şekilde oluştuğu bilinmektedir. Pirit, magmatik, metamorfik, tortul ve alterasyon konakçı litolojileri dahil olmak üzere 21 paragenetik mod ile en çeşitli aralığa sahiptir.
Elmas 9 farklı biçimde oluşurken Pirit 21 farklı biçimde oluşabiliyor. Pirit, sıcaklı değişimlerinde, başına değişimde, denizde veya karada ve bakterilerin yardımı olmadan da oluşabiliyor.
Mineral oluşumu Dünya’nın mineral çeşitliliğinin çoğunun ilk 250 milyon yıl içinde oluştuğunu gösteriyor. Bununla birlikte, yaşam, mineral ve su bakımından zengin herhangi bir dünyada ortaya çıkan kozmik bir zorunluluksa, bu bulgular, Dünya’daki yaşamın gezegensel evrimin ilk aşamalarında hızla geliştiği hipotezini desteklemektedir.
Yazan: Bilge KAPLAN