Fritz Haber ve Azot Gazı
Fritz Haber 9 aralık 1868 yılında Breslau Almanya’da doğup(günümüzde Wroclaw, Polonya), 29 Ocak 1934 yılında İsviçre Basel’de vefat etmiştir. Babası tüccar olmasını istemesine rağmen o kimya okuyup 1918 yılında Nobel Kimya Ödülünü kazanmıştır.
1. Dünya savaşı boyunca klor ve diğer zehirli gazları geliştirme ve dağıtımı konusunda yaptığı çalışmalar ona kimyasal savaşın babası unvanını kazandırmıştır. Eşi Clara Immerwahr Yahudi bir kimyacıydı. Breslau Üniversitesinden ilk doktora yapan kadın olarak mezun olmuştur ve Haber’in kimyasal gazlar ile alakalı çalışmalarına karşıdır. 30 yaşında Karlsruhe Üniversitesinde profesör oldu. Haber, bilimsel çalışmalarında amonyak sentezine yoğunlaştı. 20. yüzyılın başında insanlık bir kıtlık ile karşılaştı. Bununla alakalı William Crookes, 1898 yılında “azotlu gübre eksikliği nedeniyle milyonlarca insanın açlıktan öleceğini” öngörmüştü. Bu esnada Haber’in aklına dünyanın artan nüfusunu beslemeye yardımcı olacak bir çözüm geldi.
Periyodik tabloda 5A grubunun birinci kutusunda bulunan azot gazı aslında serbest halde iken iki atomlu moleküllerden oluşan ve çoğu kimyasal tepkimeye kayıtsız kalan kendi halinde bir gazdır ancak bileşiklerde azot gazı, yaşamımız için büyük önem taşır. Bunun nedeni besinlerimizin ve bedenimizin önemli kesimini oluşturan proteinli ve bu yüzden azotlu bileşikler olmasıdır. Endüstriyel biçimde protein üretimi, nitrik asit elde edilmesi veya azotlu gübre yapımı için amonyak kullanılır. En bol ve ucuz azot havadadır ama onu serbestliğinden koparıp amonyak içinde bağlı hale getirmek çok zordur.
Azot Gazı Üretmek
1909 Yılında Haber, havadaki azotu amonyağa dönüştürmeyi başaran bir düzenek hazırladı. Patent hakları BASF (Badische Soda und Anilin Fabrik) şirketi tarafından satın alındı. Carl Bosch, Haber’in çalışmasında kullandığı osmiyum veya uranyum katalizörlerini maliyeti daha ucuz olan manyetit ve alüminyum oksitlerle değiştirdi. Bu sayede bu keşif endüstriyel ölçekte kullanabilir hale geldi. Haber – Bosch süreci, günümüzde endüstrinin en büyük dayanağı olmaya devam ediyor çünkü amonyak üretimi çok kolaylaştı ve buna bağlı olarak da ucuzlaştı. Yediğimiz ürünleri gübreleyerek ürettiğimizden her insan vücudundaki temel nitrojenin tahmini %40’ı Haber-Bosch sürecinden gelmektedir. Ancak Haber-Bosch süreci, 1. Dünya savaşı sırasında Alman ordusu için nitrojen bazlı patlayıcılar üretmek için de önem taşıyordu. 1913 yılında BASF şirketi amonyak üretimine başlamasaydı, savaş birkaç ayda biterdi veya Almanlar savaşa girmeye cesaret edemezdi.
Amonyak üreten fabrikalar pamuk barutu, dinamit, TNT gibi patlayıcıların üretimi için gerekli nitrik asidi üreterek cephedeki kıtlığın önüne geçtiler. Bu sırada F. Haber Alman ordusu için kimyasal silahlar geliştirmeye başladı. 22 Nisan 1915 yılında Belçika’nın Ypern şehrinin yakınlarında Almanlar Fransızlara karşı ilk defa kimyasal silah kullandı ve bu savaşta 90.000 asker kimyasal silahla öldürüldü, 1.000.000’dan fazla asker yaralandı. Bunun üzerine Haberin eşi Clara Immerwahr evinin bahçesinde intihar etti.
Yazan: Arda KÖROĞLU
Kaynak**
Bir yanıt bırakın