Ganymede: Merkür’den Büyük Bir Uydu
Ganymede, diğer adıyla Jüpiter III, Jüpiter’in uydusudur ve güneş sistemindeki doğal uyduların en büyüğü ve de kütlesi de en fazla olanıdır. Güneş sisteminde Güneş de dahil olmak üzere en büyük dokuzuncu cisimdir. Merkür gezegeninden çap olarak %26 büyük olmakla birlikte kütlesi %45 oranında daha düşüktür. Metalik bir çekirdeği olduğundan güneş sistemindeki bütün katı cisimlerden daha düşük bir eylemsizlik momentine sahiptir ve manyetik alanı olan tek uydudur. Jüpiter’in yedinci sıradaki uydusudur ve herhangi bir gezegenin uydusu olarak tarihte ilk kez gözlemlenmiş, Galileo ayları olarak adlandırılan, dört gök ciminden üçüncüsüdür. Gezegen etrafındaki turunu yaklaşık yedi günde tamamlar.
Her ne kadar Çin’in astronomik kayıtlarında MS 365 yılında Gan De tarafından Ganymede olması muhtemel Jüpiter’in bir uydusunun çıplak gözle tespit edildiği yer alsa da Ganymede’yi ilk kez Galileo Galilei’nin 7 Ocak 1610’ da keşfettiği kabul edilir. İsmini ise kabul görmeyen bazı öneriler ve tartışmalardan sonra astronom Simon Marius, Zeus (Jüpiter’in Yunanca karşılığı) tarafından tanrılara içki sunmak üzere kaçırılan bir Truva prensi olan mitolojik Ganymede’ye dayanarak vermiştir.
Ganymede yaklaşık eşit miktarlarda silikat kayaları ve sudan oluşmaktadır. Demirden zengin, sıvı bir çekirdeği ve dünyadaki bütün okyanusların toplamından daha fazla su içerdiği düşünülen bir iç okyanusu vardır. Yüzeyi koyu ve açık renkli bölgeler olmak üzere iki farklı şekilde izlenir. Yüzeyin yaklaşık üçte birini kaplayan koyu bölgelerde yaklaşık dört milyar yıl kadar eskiye tarihlendirilen çarpma kraterleri bulunur.
Ganymede’nin manyetik alanı büyük olasılıkla sıvı demir çekirdeğinden konveksiyonla oluşur. Bu manyetik alan nispeten zayıftır; büyük ölçüde Jüpiter’in çok daha büyük manyetik alanı içine gömülü haldedir ve orada yer yer gözlenen sapmalar olarak tespit edilebilmektedir. Bu manyetik alan uyduyu Jüpiter kaynaklı yüksek enerjili parçacık akımından bir miktar koruyabilirse de yüzeyinin iyonizan radyasyona maruz kalmasını engelleyememektedir. Ganymede’nin O, O2, ve muhtemelen O3 (ozon) da içeren ince bir oksijen atmosfere sahip olduğu biliniyor ancak bir iyonosferi olup olmadığı henüz bilinmiyor.
Bugüne kadar Pioneer 10’la başlayarak çeşitli uzay araçları Ganymede hakkında bilgi topladı. Voyager 1 ve 2 boyutlarıyla ilgili ölçümleri hassaslaştırırken Galileo yer altı okyanusunu ve manyetik alanını keşfetti. Jüpiter ve uydularından oluşan Jovian sistemine bundan sonraki planlı görev Avrupa Uzay Ajansı (ESA) tarafından 2022’de fırlatılması planlanan JUICE (Jupiter Icy Moon Explorer). Bu görevde üç buzul Gaileo uydusundan geçildikten sonra Ganymede’nin yörüngesine girilmesi planlanıyor.
Ganymede gezegen büyüklüğündeki boyutları, manyetik alanı ve yakın zamanda yer altı keşfedilen iç okyanusu ile gerek dünya dışı yaşam olasılığı gerekse de belki daha uzak bir gelecekte insan kolonizasyonu potansiyeli taşıyabilmesi nedeniyle önümüzdeki yıllarda da çalışmaların odağında yer alacak gibi görünüyor.
Yazan: Alev Özlem ÖZDEMİR
Kaynak**
Bir yanıt bırakın