Gerçekten de Ahlak Çöküşte mi?
Ahlak konusunda dünyanın dört bir yanında yapılan kamu yoklamalar onlarca yıldır ahlakın çökmekte olduğu kanısının yaygın olduğunu gösteriyor. Ne var ki bazı bilim insanlar bu görüşe karşı; bunun bir yanılsama olduğunu, yüzyıllardır ahlakın giderek bozulduğu yönündeki yakınmaların hep var oldugunu söylüyor.
Eskiden büyüklerimiz insanların giderek daha kaba, saygısız ve güvenilmez olduklarını belirtmek için “Ahlak tefessüh ediyor” cümlesini kurarlardı. Şimdi bizler de karamsarlıkla suçladığımız büyüklerimizin yanında yer alıp, ahlaksızlığın giderek artmasından yakınıyoruz.
Ne var ki son bilimsel bulgular bu görüşü desteklemiyor. Columbia Üniversitesi’nden psikolog Adam Mastroianni ve meslektaşı Harvard Üniversitesi’nden psikolog Daniel Gilbert bu yorumların ne derece doğruyu yansıttığını anlamak için kolları sıvadılar. Bu konuda yapılmış onlarca yıllık çalışama sonuçlarını inceleyen Mastroianni, en az 70 yıldır bu yöndeki yakınmaların kesintisiz devam ettiğine dikkat çekiyor. Fakat araştırmalardan aynı zamanda farklı bulgular da elde ediliyor; görüş bildiren insanlar çağdaşlarının ahlaki yapılarıyla ilgili değerlendirmelerinde bir değişikliğe tanık olmadıklarını bildiriyor. Bu sonuçlara bağlı olarak Mastroianni ve Gilbert ahlaki çöküşün bir yanılsamadan başka bir şey olmadığı sonucuna varıyor.
59 Ülke Ahlaki Çöküşe İnanıyor
Ahlaki değerlerin zayıflamakta olduğu yolundaki yaygın görüşü incelemek üzere Mastroianni ve Gilbert 1949 ve 2019 yılları arasında ABD’de ahlaki değerler konusunda yapılmış olan çalışamarı incelediler. Katılımcıların çoğunun ahlakın bozulduğunu bildirdikleri görüldü. 59 farklı ülkede de benzer sonuçların alındığını tespit ettiler. 2 psikolog ayrıca 2020’de kendileri de bir dizi araştırma yürüttüler. ABD’deki katılımcıların çoğu insanların eskiye göre “daha yalancı, kaba, merhametsiz ve düşüncesiz” olduğu yönünde görüş bildirdiler. Katılımcılar farklı ideolojilerden, ırklardan, cinsiyetlerden, yaşlardan ve eğitim düzeylerinden geliyordu.
Çağdaşların Ahlaki
Bilim insanları ayrıca katılımcılara çağdaşlarının ahlaki durumlarını nasıl değerlendikleri soruldu. Bu yoklama 2 kez yapıldı. 2 yoklama arasındaki süre en az 10 yıl olarak belirlenmişti. Bu 2 araştırmadan alınan yanıtlar karşılaştırıldı.
Eğer ahlak zaman içinde bozuluyor ise, çağdaşların ahlaki değerlerine ilişkin verilen yanıtların da ikinci soruşturmada daha olumsuz olması beklenirken, katılımcıların görüşlerinin değişmediği tespit edildi. Mastroianni bu durumu söyle değerlendirdi: “Ahlaki çöküş algısının bu durumda yanlış olduğunu görüyoruz. Ahlaki çöküşe ilişkin kanıt toplamak gerçekten çok zor.”
Yaygın Karamsarlık
Massachusetts’da Boston Colege’daki Ahlaki Değerler Laboratuvarı’ndan psikolog Liane Young, ABD’deki farklı kesimlerden gelen katılımcıların ahlaki çöküş ile ilgili benzer yanıtlar vermesine şaşırdığını söylüyor: “İnsan doğasına ilişkin bu karamsarlık aslında normal; zira insanlar kendileriyle aynı tarafta olmayanlar için negatif değerlendirmeler yapmaya yatkındır. İlginç olan bu eğilimin tahminimizden daha yaygın olması.”
Nedenler?
Peki, insanlar ahlakın neden çökmekte olduğunu düşünüyor? Nature’daki makalenin yazarlarına göre bu önyargılı bellek ile ilgili: “Olumsuz anılar olumlu anılardan daha yavaş unutulur,” diyorlar.
Mastroianni ise ahlaki çöküş yanılgısının çok önemli toplumsal ve siyasi sonuçlar olduğunu düşünüyor. Örnegin 2015’te yapılan bir kamu yoklamasına göre ABD’deki insanların %76‘si, hükümetlerin önceliği çökmekte olan ahlaki değerleri yeniden inşa etmeye vermeleri gerektiğine inanıyor.
Yazan: Selim ÖZTEMEL
Morality is declining, right? Scientists say that idea is an illusion, Nature,07.06.2023
The animal kingdom is full of cheats, and it could be a driving force in evolution, Live Science, 20.08.2023
Bir yanıt bırakın