Kara Deliğin Arkasından Gelen Işık: Kütleçekimsel Mercekleme (Gravitational Lensing)
Araştırmacılar 800 milyon ışık yılı uzaktaki I Zwicky 1 galaksisinin merkezinde bulunan süper kütleli kara delikten gelen X ışınları üzerinde çalışırlarken ilk defa kara deliğin arkasından gelen ışığı tespit ettiler. Çalışmaları sırasında araştırmacılar, kara deliğin önünden gelmesi beklenen X ışını patlamalarının yanı sıra, kara deliğin önünden gelen patlamalardan daha küçük, daha farklı renkte ve daha geç ulaşan ışık yansımaları gözlemlediler. İlk başta bunların nereden geldiği bir kafa karışıklığı yaratsa da kısa süre sonra bu ışık yansımalarının kara deliğin arkasından geldiği görüşüne varıldı. Genel görelilik teorisine uygun olarak, kara delik uzay-zamanı büküyor ve bu da ışığın kara deliğin etrafından dolaşmasına yol açıyordu.
Genel görelilik teorisi, büyük cisimlerin evrenin dokusu olarak kabul edilen uzay-zamanı nasıl bükebileceğini açıklar. Bu teoriye göre kütleçekim görünmez bir kuvvet tarafından üretilmez, aslında madde ve enerjinin uzay-zamanda yarattığı eğilme ve bükülmeleri bizim hissetme şeklimizdir. Ve eğilip bükülen bu uzay, madde ve enerjinin hareket kurallarını belirler. Işık normalde dümdüz hareket etse bile, uzay-zamanın çokça bükülmüş bir bölgesinden, örneğin burada olduğu gibi bir kara deliğin etrafından geçerken kavis de çizebilir. Bu örnekte ışık kara deliğin arkasından önüne doğru bir kavis çiziyor gibi görünüyor. Gökbilimciler daha önce de ışığın hareketini bozan kara delikler tespit etmişlerdi ve bu fenomen kütleçekimsel merceklenme (gravitational lensing) olarak adlandırılıyor. Ancak bu olayda bir kara deliğin arka tarafından gelen ışık yansımaları ilk kez tespit edilmiş oldu.
Aslında burada gökbilimcilerin niyeti genel görelilik teorisini doğrulamak değildi. Asıl amaçları bu kara deliğin olay ufkunun hemen dışında oluşan aşırı sıcak parçacık bulutundan yayılan ışığı incelemekti. Bu aşırı sıcak buluta taç anlamına gelen korona deniyor, korona kara deliğin etrafını sarıyor ve kara deliğe yaklaştıkça da giderek ısınıyor. Koronadaki sıcaklık gittikçe milyonlarca dereceye ulaşabiliyor ve bu sıcaklık elektronların atomlardan kopmasına yol açıyor ve böylelikle parçacık bulutu manyetize bir hal alıyor. Kara deliğin kendi etrafında dönmesi nedeniyle de bir manyetik alan oluşuyor, bu manyetik alan kara deliğin üzerinde bir yay çiziyor ve sonunda koparak koronadan X ışınları salınmasına neden oluyor. Bundan sonraki dönemde de gökbilimciler bu X ışını patlamalarını ve kara deliklerin etrafındaki ışık bükülmelerini incelemeye devam edecek gibi görünüyor.
Yazan: Alev Özlem ÖZDEMİR
Kaynak:
Wikipedia.org
Earthsky.org
Livescience.com
Bir yanıt bırakın