Kediler Nasıl İnsanları Kendilerine Bağladılar?
Biz kedileri eğitiriz, ama en çok da onlar bizi eğitir ve kendilerine tabi kılar…
Washington Üniversitesi Sanat ve Bilimler fakültesinden evrimsel biyolog William H. Danforth, kedilerin nasıl insanlara kendilerini kabul ettirdikleri üzerine yazdığı ilginç yazısında:
“Birkaç yıl önce Güney Afrika’da safari yapma fırsatım oldu. En büyük heyecanlardan biri geceleri dışarı çıkıp sinsice aslanları, leoparları, sırtlanları aramaktı. Yine de karanlığın içinden geçerken, spot ışığımız ara sıra daha küçük bir avcıyı aydınlattı: ince, sarımsı kahverengi, hafifçe benekli ya da çizgili bir kedi. Parlak ışıkta, küçük kediyi bir anlığına gördük ve kedi tekrar gölgelerin içinde kayboldu. Büyüklüğüne ve görünümüne dayanarak, önce birinin evcil hayvanı olduğunu varsaydım. Fakat daha fazla inceleme, ayırt edici özellikleri ortaya çıkardı: çoğu evcil kedininkinden biraz daha uzun bacakları ve çarpıcı siyah uçlu bir kuyruğu vardi. Yine de mutfağınızın penceresinden görseniz, ‘Bu Afrika yaban kedisi New Jersey’e nasıl geldi?’ değil, ‘Arka bahçedeki şu güzel kediye bak’ derdiniz.” Afrika yaban kedilerinin evrimsel başarılarına hayranım: Sevgili ev kedilerimizin atasıdır. Ve çok az değişmelerine rağmen, onların soyundan gelenler dünyanın en popüler evcil hayvanı oldu ve birkaç evrimsel değişiklikle, insanların kalplerine ve evlerine girdi. Bunu nasıl yaptılar?
Neden Afrika Yaban Kedisi?
Aslanlar, kaplanlar ve pumalar gibi büyük kediler, kedi dünyasının dikkat çekici ünlüleridir. Fakat 41 yabani kedigil türünün büyük çoğunluğu ev kedisi büyüklüğündedir, son DNA araştırmaları, günümüzün ev kedilerinin Afrika yaban kedisinden, özellikle de Kuzey Afrika alt türü olan Felis silvestris lybica‘dan ortaya türediğini gösteriyor. Peki neden Kuzey Afrika yaban kedisi? Kısacası, doğru zamanda doğru yerde doğru olmasıdır. Bereketli Hilal’de uygarlık yaklaşık 10 bin yıl önce, insanların ilk kez köylere yerleşip yiyecek yetiştirmeye başlamasıyla bu macera başladı.
Günümüz Mısır, Türkiye, Suriye, İran ve daha fazlasını kapsayan bu bölge, karakulak, serval, orman kedisi ve kum kedisi de dahil, çok sayıda küçük kediye ev sahipliği yapar. Afrika yaban kedileri, en arkadaş canlısı kedi türleri arasında.
Bereketli Hilal’e insanlar yerleşti ve ekin ekmeye başladı, fazla ekini verimsiz zamanlar için depoladılar. Bu tatil ambarları kemirgen popülasyonunda patlamalara yol açtı. İnsanlardan en az korkan bazı Afrika yaban kedileri bu durumdan yararlandı. İnsanlar onların faydasını gördü, kedilere nazik davrandı, belki onlara barınak veya yiyecek sağladı. En cesur kediler evlere girdi, sevilmelerine izin verdi ve evcil kedi doğdu.
Mısır’da Mumyalanmış Kedi
Evcilleştirmenin tam olarak nerede meydana geldiği belirsiz. Fakat mezar resimleri ve heykeller, 3500 yıl önce Mısır’da evcil kedilerin yaşadığını gösteriyor. Mısır kedi mumyalarından alınan DNA kedi diasporasını gösteriyor: Avrupa üzerinden kuzeye (ve nihayetinde Kuzey Amerika’ya), güneye Afrika’nın derinliklerine ve doğuya Asya ya doğru…
Kedi Özellikleri
Evcil kediler, yaban kedilerinde görülmeyen pek çok renk, desen ve tüy dokusuna sahipler. Kısa bacaklı, Siyamlar uzun yüzlü, ağızları neredeyse görülmeyen İran kedileri.. Yine de birçok evcil hayvan, temelde yaban kedilerinden ayırt edilemez görünüyor. Aslında, evcilleştirme sürecinde doğal seçilimle değişen gen sayısı sadece 13. kurtlardan türeyen köpeklerde ise degisim 3 kat fazla.
Kedilerin evcilleştirilmesi sirasındaki en önemli evrimsel değişiklikler davranışlarıyla ilgili. İnsanların bol miktarda yiyecek sağladığı yerlerde çok sayıda evcil kedi aslan sürülerine benzer sosyal gruplar oluşturur. Akraba dililerden oluşan bu kediler çok arkadaş canlısı – birbirleriyle oynar ve üst üste yatar, birbirlerinin yavrularını emzirir, hatta doğum sırasında ebelik yaparlar. Yaklaşan bir kedi, dostane niyetlerini belirtmek için kuyruğunu dik tutar; bu aslanlar ve başka hiçbir kedi türüyle ortak olmayan bir özellik. Kediyle yaşamış herkesin bildiği gibi, bu “arkadaş olmak istiyorum” mesajını insanlara karşı da kullanır ve bizi de sosyal çevrelerine dahil ettiklerini belirtirler.
Bir Usta Manipülatör
Ev kedileri, farklı mesajlar iletmek için farklı miyavlar kullanarak insan dostlarından istediklerini koparır; kediler nadiren birbirlerine miyavlar. Bu miyavlama sesleri, bizimle daha etkili iletişim kurmak için evcilleştirme sırasında gelişti. Bilim insanları, bu daha kısa, daha tiz seslerin işitme sistemimiz için daha hoş olduğunu öne sürüyor, genç insanlar tiz seslere sahipler ve evcil kediler insanların beğenisini kazanmak için evrimleşmiş olabilirler.
Kediler mırıldanmalarıyla insanları manipüle eder. Bir şey istediklerinde ekstra yüksek sesle mırlarlar. Ve bu mırıltı, halinden memnun bir kedinin nahoş mırıltısı değil, bir motorlu testere br-rr-oom sesine benzer. Bilim insanları 2 tür mırlamayı dijital olarak karşılaştırdı ve en büyük farkın, ısrarlı mırlamanın bir insan bebeğinin ağlama sesine çok benzer bir bileşen içerdiğini keşfetti; kediler, dikkatimizi çekmek için bu hassasiyetimizden yararlanmak üzere evrimleşmiş. Kediler beslenmeye düşkündür ve genellikle bizi, bizim onları eğittiğimizden daha fazla eğitir. Eskilerin dediği gibi, “Köpeklerin sahipleri, kedilerin hizmetçileri vardır.”
Yazan: Selim ÖZTEMEL
How do cats communicate with each other?, Libary of Congress, 19.11.2019
Bir yanıt bırakın