Kelebeğin Yeni Soy Ağacı
Yapılan son çalışma ile gündüz etkin olan kelebeklerin ilk atası 100 milyon yıl önce Kuzey Amerika’da gelişmiş olduğu ortaya çıktı.
Kelebeklerden önce güveler vardı: Fosil buluntulardan anlaşıldığı gibi 200 milyon yıl kadar önce günümüz kelebeklerin ilk atalarının ısırmaya uygun ağız yapıları, soğurucu hortumlara dönüştü. Bu ilk kelebekler, çiçek nektarını emme konusunda uzmanlaştıkları gibi parıldayan nano yapılarla da tipik kelebek kanatlarını geliştirdiler. Bununla birlikte ilk güvelerden nerede ve ne zaman kelebeklerin geliştiği bugüne dek tartışmalıydı. Son olarak çıkarılan ilk kapsamlı genetik soyağacı bu konuda bir yanıt getirdi.
Florida Doğa Tarihi Müzesi’nden Akito Kawahara ve çalışma arkadaşları, çalışma için 90 ülkeden 2300 kelebek türünün DNA örneklerini ve tanımlamalarını bir araya getirerek analiz etti. Analizlere ayrıca 11 fosil kelebek de dahil edildi. Bilim insanları, tüm türlerdeki 631 geni karşılaştırarak, evrimsel gelişimi hakkında bilgi edinebildiler ve sonuç olarak da tüm kelebeklerin filogenetik ve coğrafi gelişimlerini gösteren bir soyağacı ortaya çıktı. Soyağacı hangi kelebek gruplarının nerede ve ne zaman geliştiklerini ve yayıldıklarını gösteriyor. Buna göre kelebekler 101 milyon yıl kadar önce gece etkin olan otçul güvelerden gelişmişler. İlk kelebekler dinozorların bacakları arasında uçmaya başlamıştı. Yeni soyağacı öte yandan gece etkin olan güvenin ilk kez nerede kelebeğe dönüştüğünü de gösteriyor:
Modellere göre kelebeklerin kökenleri, bugün Kuzey Amerika’nın batısını ya da Orta Amerika’yı da kapsayan bölgede yer alıyor. 100 milyon yıl önce Kuzey Amerika kıtası hala büyük bir iç denizle doğu ve batı olmak üzere ikiye bölünmüş vaziyetteydi. Milyonlarca yıl içinde kelebekler Kuzey Amerika’dan Neotropikal bölgelere yayıldı. 60 milyon yıl kadar önce bu bölge, yeni kelebek türlerinin oluşumu için önemli bir biyolojik bölgeydi. Birçok yeni kelebek soyu bu bölgeden diğer bölgelere yayıldı. Kelebekler önce Beringia kara köprüsü üzerinden Asya’ya, ardından Orta Doğu ve Afrika’ya ulaştı.
Hindistan, Avustralya ve Antarktika bile izole konumlarına rağmen kelebeklerin yayıldığı bölgeler arasında. Fakat kelebekler uzun bir süre Avrupa’ya gelmediler, bunun neden böyle olduğu henüz bilinmiyor. Tavus kelebeği, diken kelebeği, küçük bağa, ısırgan kelebeği ya da amiral gibi türleri içeren alt familyanın ataları da dahil olmak üzere ilk kelebekler Avrupa’ya ancak 17 milyon yıl önce gelmişti. Kelebeklerin bu kadar geç gelişlerinin etkisi Avrupa’da günümüzde bile görülebiliyor: Avrupa’da diğer kıtalara kıyasla göreceli olarak az kelebek türü var. Ve Avrupa’da bulunan türler dünyanın diğer yerlerinde de bulunuyor. Mesela birçok Avrupa kelebeğini Sibirya ve Asya’da da görmek mümkün.
Yeni soyağacı sayesinde kelebeğin atalarının ne şekilde beslendikleri de öğrenildi. Tüm kelebeklerin atası larva evresinde baklagillerin atası ile beslenmiş olabilir. Çünkü fasulye, bezelye, mercimek, soya fasulyesi ve yer fıstığının ortak atası yaklaşık olarak 100 milyon yıl önce ortaya çıkmıştı. Kelebeklerin ve çiçekli bitkilerin evrimi, kelebeklerin ortaya çıkısından bu yana ayrılmaz bir şekilde bağlantılıdır. İkisi arasındaki yakın bağlantı her iki soyda da dikkat çekici bir çeşitliliğe yol açmıştır.
Yazan: Selim ÖZTEMEL
A global phylogeny of butterflies reveals their evolutionary history, ancestral hosts and biogeographic origins, Nature Ecology & Evoluti-on, 15.05.2023.
Bir yanıt bırakın