Evrimde Silahlanma Savaşı: Kızıl Kraliçe Etkisi Nedir?

Kızıl Kraliçe Etkisi ’nin ismi 1976 yılında Leigh Van Valen tarafından tanımlandı. Bu isim Lewis Carroll’ın Aynanın İçinde kitabında Kızıl Kraliçenin, Alice söylediği sözden geliyor:

“Sadece bulunduğun yeri koruyabilmen için bile olabildiğine hızlı koşman gerekiyor.”

İşte bu sözde özetlendiği gibi Kızıl Kraliçe etkisi evrimde sonsuz bir devinim hikayesidir. Çevrenin sürekli değişiminden dolayı canlılarda sürekli bir değişim halindedir. Tüm canlılar sınırlı kaynaklar için daim bir rekabet içindedir. Bu rekabetten dolayı canlılar mevcut durumlarını koruyabilmek için evrimleşmek zorundadır. Av ve avcı arasındaki ilişki de bu şekildedir.

Örneğin dişleri keskinleşen bir avcıdan korunmak için av, daha sert ve kalın kabuk geliştirir. Ya da daha hızlı koşan çıtalar yüzünden daha hızlı bacaklara sahip geyikler evrimleşir. Bu gelişimler popülasyonlar üzerinde baskı yaratır ve daim bir devinim içersinde ilerler.

Hastalıklar ile mücadelede cinselliğin rolü de bu duruma örnektir. Hastalıklar hücrelere girer ve bakteri ya da mantar gibi onarı yer. Ya da virüsler gibi genetik çarklarını ele geçirirler. İçeri girmelerinde protein anahtarını kullanırlar. İşte burada önlem klonlanmanın aksine eşeyli üremede meydana gelen faklı genetik yapıya sahip çocuklardır. Bu farklı genetiğe sahip çocuklar parazitleri fark edebilecek genetik özelliğe sahip olabiliyorlar.

Örneğin keten bitkisi pasa mantarına karşı direnç gösterebilen 5 farklı genin 27 çeşidine sahiptirler. Farklı bireyler farklı kombinasyonlara sahip oluyorlar. Bu yöntemle çalışan direnç genleri (reistance genes) avantaja dönüşerek yaygınlaşıyor. Bu durumda parazitler de bu gen ciltlerini açacak yeni anahtarlar geliştirmek zorunda kalıyorlar ve bu olay bu şekilde sürüp gidiyor.

Evrimsel değişim hızı, çeşitlik gösterir. “Sıçrama” mutasyonların yardımıyla evrimde dallanma sonucu oluşan ani morfolojik değişimlerdir. “Aşamalı değişim” (gradualism) türlerde zaman içerisinde meydana gelen doğal seçilim ve adaptasyonun sonucu oluşur. İşte bu değişimde en önemli baskılardan biriside Kızıl Kraliçe Etkisidir.