Kütük Ayaklıların Salgısından Süper Yapıştırıcı Üretimi
Kütük ayaklıların doğal yapışkanı, yüzeyle temas ettiğinde sağlam lifler oluşturuyor, bunlar bir müddet sonra yeniden sıvılaşıyorlar. Bilim insanları bu maddeyi taklit ederek, yeniden kullanilabilir doğal yapıştırıcılar üretilebilme peşindeler. Bu yapıştırıcıların hem tıp alanında hem de endüstride büyük yararlar sağlayacağını düşünülüyor.
Doğada çok yetenekli yapıştırıcılar var: Midye ve sülük ayakIılar sualtındaki yüzeyler de dahil olmak üzere tüm yüzeylere yapışabilirler. Arılar polen paketlerini birbirine yapıştırır ve Güney Afrika’daki buz çiçeği ise böcekleri 3 kat daha güçlü yapışkan kuvvetiyle yakalar. Bu yüzden de mühendislerin ve kimyacıların bu hayvanların süper yapıştırıcılarını harıl harıl araştırmaları ve taklit etmeye çalışmalarına şaşırmamalı.
Bununla birlikte arı, salyangoz vb yapıştırıcı ustalarının reçeteleri çözülmüş olmasına rağmen, bir grup yapışkan hayvanin sırrı hala çözülmeyi bekliyordu: Kütük ayaklılar. 20 santim uzunluğundaki bu hayvanlar kütük ayaklı solucana benziyorlar. Daha çok güney yarımkürede görülen bu hayvan grubu, avlanırken çok özel bir silah kullanıyor. Kütük ayaklılar, kafalarındaki iki bezden yapışkan bir salgı fırlatarak, küçük böcekleri alıyorlar. Böcekler kendilerini kurtarmaya çalıştıkça, daha çok yapışkana bulaşıyorlar. Çünkü yapışkan salgı çekildiğinde, sert lifler oluşuyor. Yakalanan hayvanlar ne kadar çok kıvranırsa bu lifler o kadar sıklaşıyor. Yapışkan salgı bir müddet sonra yeniden sıvı haline dönüşse de o zamana kadar kütük ayaklıların kurbanlar için artık çok geçtir.
Kassel Üniversitesi’nde Alexander Bär yönetiminde çalışan ekip, kütük ayakların süper yapıştırıcısının tam olarak nasıl çalıştığını bulmak için on yılı aşkın bir süredir araştırıyorlar. 2017 yılında şu varsayımda bulundular: Mukusta protein ve yağlardan oluşan minik nanosferler var. Avlanan hayvan hareket ettiğinde bu kürecikler patlar ve içlerindeki proteinler, yağ ve su molekülleriyle kaplanan uzun lifler oluştururlar. O zamanki hipoteze göre bu da yapıştırıcıyı sağlamlaştırıyordu. Fakat yeni araştırmalar nano küreciklerinin işlevine yeni bir ışık tuttu. Bu salgının işleyiş biçimi hakkında daha fazla bilgi edinmek isteyen bilim insanları, bu maddeyi nötron ışınları ve ultrasonla incelediler. Bu şekilde salgının gerçekte nasıl yapılandığını ve lif oluşumunu nasıl etkinleştirdiğini buldular. Sonuca göre nano küreciklerde, mukoza proteinlerinin yüze onu bile bulunmuyor. Önemli bir kısmı salgıda serbest olarak dolaşıyor.
Deneyler ayni zamanda nano küreciklerin, yağların büyük bir kısmını taşıdıklarını gösterdi. Yeni teoriyle göre nano kürecikleri protein depoları olarak değil, bağlantı noktaları olarak iş görüyor. Avlanan hayvan kıpırdandığında, serbest yüzen proteinler, nano kürelerde toplanıyor ve orada güçlü liflere dönüşüyorlar. Bir olasılıkla bunun için de örnegin kıpırdanan hayvanin ürettiği mekanik etkiden fazlası gerekiyor.
Bilim insanları çevredeki havanın kurutucu etkisinin de lif oluşumunda katkısı olduğunu düşünüyorlar. Bu bilgiler ise Bär ve çalışma arkadaşları, kütük ayaklılar bilmecesinin sonuna götürecek gibi. Gelecekte bu maddeyi taklit ederek, yeniden kullanabilir doğal yapıştırıcılar üretilebilecek. Bu yapıştırıcıların hem tip alanında hem de endüstride büyük yararlar sağlayacağına inanılıyor.
Yazan: Selim ÖZTEMEL
Kasseler Forscher auf der Suche nach tierischem Klebstoff, Mein Kassel, 6.03.2023.
Bir yanıt bırakın