Laplace’ın Şeytanı
“Evrenin bugünkü durumu, evrenin önceki durumunun sonucu; sonraki durumunun ise nedenidir.” der Laplace. Laplace Şeytanı denildiği zaman akla ilk gelen özgür iradedir. Laplace Şeytanı temeli determinizme dayanan bir düşünce deneyidir aslında. Laplace Şeytanı aslında bizim şans olarak tanımladığımız olayları açıklamaya yönelik bir teoridir. Laplace’a göre şans yoktur. Sonucu değiştirmek her zaman bizim elimizde olmuştur. Buna bir örnek verecek olursak parayı atılınca normalde yazı veya tura gelme olasılığı yüzde 50’dir. Ancak Laplace’ın düşüncesine göre paranın yazı veya tura gelme olasılığı; elimizin parayı tutuş açısına, paranın atıldığı ortama, sıcaklığa, paranın yapıldığı maddeye, paranın büyüklüğüne ve paraya uygulanan kuvvete bağlıdır.
Laplace’ın şeytanının temel tanımı Laplace tarafından 1814’te yayımlanan bir makalede belirtildiği üzere evrendeki her atomun yerini ve hareketini bilen, bu sayede evrenin ve kainatın bütün bir geçmiş ve geleceğini bilen sanal bir varlığın mevcut olduğunu varsayan düşünsel bir deneydir. Laplace bu düşünsel deneyiyle; şansa bağlı olduğu varsayılan herhangi bir olayın, olay sürecinde sistemde mevcut tüm değişkenlerin bilinmesiyle önceden tahmin edilebileceğini yani şans diye bir şeyin olmadığını öne sürer. Bunun dayanağı ise determinizme kayar.
Peki Determinizm Nedir?
Evrende gerçekleşmekte olan olayların bilimsel yasalarla belirlenmiş olduğunu, belirlenen bu olayların da gerçekleşmesinin zorunluluğunu öne süren felsefi bir görüştür. Yalnız bu görüş sadece evreni değil insan davranışlarını da kapsar. İnsanların davranış ve kararlarının yasalara bağlı olduğunu ve bu davranış ve kararların daha önceden belli olduğunu savunur. Örnek olarak şunu verebiliriz: Örneğin sizi bu yaşınıza kadar tümüyle analiz eden ve bütün kararlarınızı gözden geçiren bir süper robot olsun. İşte Laplace’a göre bu robot 10 veya 15 yıl sonra nerede ne yapacağınızı kesin olarak bilecektir. Burada Laplace’ın Şeytanı süper robot oluyor.
Laplace’ın ortaya çıkardığı bu şeytan aslında saf bilgidir. Bu saf bilgi bilindiğinde ise özgür irade denen bir şey yoktur. Çünkü tüm bilgiye ulaşan bu şeytan bütün her şeyi bileceği için özgür irade kavramı yok olacaktır. Ortada bir bilinmezlik varsa özgür irade vardır ancak her şey biliniyorsa bu kavramdan söz edilemez.
Yazan: Hasan SALHİ
Kaynak**
Bir yanıt bırakın