Mantık Nedir?

“Mantık” kelimesi, Arapça dile getirmek anlamına gelen ntk (nutuk) kökünden türemiş bir kelimedir. Kelimenin Batı lisanlarındaki karşılığı ise Grekçe “logos” kelimesinden gelmektedir. Logos, akıl, düşünme, yasa, düzen, ilke, söz vb manaları içermektedir. Mantık kelimesi, logos kelimesinin içerdiği bu anlamlara söz anlamını esas alarak Arapçadan Türkçeye geçmiştir.

Terimsel “mantık” uygulamada 2 manalıdır. Birinci manası etimolojik kökeni bakımından “düzgün düşünme” ismi bahşedilen bir düşünme şeklinin ismidir. “Bahsettiklerinde asla mantık yok!”, “Biraz mantığını kullan!” şeklindeki ifadelerimizde mantığı bu ilk anlamıyla kullanıyoruz. İkinci manasıyla, “düzgün düşünme” ismi verilen bu düşünme şeklini konusu edinmiş olan felsefe disiplinin ismidir.

Bir bilim yahut disipline isin olan bir kelimenin kaynağını belirtmek, öyle ki, o bilim ve disiplinin konusunun ne olduğunu söyleyebilmek açısından yalnızca bir ipucu olacaktır. Üstelik bu ipucunu takip etmek her vakit yeterli olmaz. Halbuki mantığın konu olduğunda logos kelimesinin ifade ettiği bir takım manalar bizlere çokça olası birer ipucu sağlar. Logos akıl, düşünme, yasa (hem doğa yasaları, hem akıl yasaları, hem de düşünme yasaları olarak), söz manalarını barındıran tarafıyla; mantığın zihin, düşünme ve söz ile alakasını gayet yerinde anlatmaktadır. Hakikaten kelimesinin bazı tanımları asırlardır şu şekildedir:

“1. Doğru düşünme kural ve formlarının bilgisidir.

2. Düşünme yasalarının bilimidir.

3. Dilsel ifadelerin, dile getirmelerin, dilsel anlatımların, formel koşullarının öğretisidir.

4. Doğru önerme formlarının, kesin ifade kalıplarının kuramıdır.”

İlk iki ifadede mantık kelimesinin düşünme, sonraki iki ifadede ise dil ile anolojisine önem verildiği sonucuna varılabilir. Düşünme ve dil arasında sağlam bir bağın var olduğu aşikar. Fakat, düşünülen, düşünce sonucu dile getirilen dilsel ifade yani söz arasında tamamen bir örtüşme durumu yahut çakışma durumu olmadığını da bilmekteyiz. Buna rağmen, düşünülen bir şeyin, düşünmenin dışa vurumu, ortaya çıktığı ortamın dil olduğunu ve fikirlerin dil ortamında ve dil aracılığı ile tanındığı ve aktarıldığı aşikar. Öyleyse, mantık düzgün fikir yürütme denen bir fikir tarzının ürünü olmalı.