Neandertal DNA’sı Taşımak Sağlığımızı Nasıl Etkiler?
Günümüzden 250 bin yıl kadar önce, Avrupa ve Asya’daki çoğu insanın ataları Afrika’yı terk ederek Avrasya’nın daha soğuk kuzey bölgelerine doğru yolculuk yaptı ve insan akrabalarımız olan Neandertallerle karşılaştılar. Bu gruplar, binlerce yıl boyunca bir arada yaşadı; çiftleştiler ve DNA alışverişinde bulundular.
Söz konusu melezleşmenin genetik mirası bugüne de taşınmış durumda. Öyle ki Afrika dişindeki insanların genomlarının yaklaşık %2‘si Neandertallerden geliyor ve bu, insanların sağlığını etkiliyor. Bilim insanları, fosil keşifleri ve genom dizileme teknolojilerindeki ilerlemeler sayesinde atalarımızdan miras aldığımız DNA ve bunun sağlımızı nasıl etkileyebileceğine yönelik keşifleri ortaya koyuyor. Neandertal DNA’sının modern insanların sağlığını hangi yönlerden etkilediğine birlikte bakalım:
1. Alerji Riski
2016’da bilim insanları, günümüzde insanlan alerjik hastalıklara yatkın hale getirebilecek Neandertal genlerini keşfetti. Bilindiği üzere TLR’ler hücrelerin yüzeyinde bulunuyor ve vücudun patojenlere karşı ilk savunma hattı olan doğuştan gelen bağışıklıkta önemli bir rol oynuyor. Bilim insanları ise bu TLR genlerinin Neandertal versiyonlarına sahip kişilerin alerjik hastalıklara yakalanma olasılığının daha yüksek olabileceğini buldu. Bunun nedeni, bu reseptörlerin aşırı tetikte olması ve çevresel alerjinlere aşırı tepki verme olasılığının daha yüksek olması olabilir.
2. Ağrı Duyarlılığı
Neandertal DNA’sına sahip olmak, bazı insanları ağrıya karşı daha duyarlı hale getirebilir. Geçtiğimiz yıl Communications Biology’de yayımlanan bir çalışmada, SCN9A ismi verilen ve ağrı sinyallemesinde rol oynayan bir genin üç varyantından herhangi birini taşıyan kişilerin, keskin bir nesneyle dürtüldüklerinde acıya karşı daha duyarlı olduklarını ortaya çıkardı. Bu varyantlar daha yaygın olarak Neandertal DNA’sı taşıyan kişilerde bulundu.
3. Tip-2 Diyabet Riski
Latin Amerikalıların tip 2 diyabet (T2D) geliştirme riski, kısmen SLC16A11 isimli verilen bir gendeki Neandertal mutasyonu nedeniyle daha yüksek olabilir. Bilindiği üzere SLC16A11, yağ asidi metabolizmasında rol oynuyor.
Yağ asitlerinin kanda yüksek seviyede glikoz veya şekerle karakterize edilen bir hastalık olan T2D’nin gelişiminde önemli bir rol oynadığı biliniyor. Diyabetin en yaygın şekli olan T2D’nin, Hispanikler ile Latin kökenli insanları orantısız bir şekilde etkilediği biliniyor.
4. Güneş Işığına Karşı Hassasiyet ve Kellik
2021’de Nature Communications dergisinde yayınlanan bir çalışmaya göre, bazı Neandertal gen varyantları, modern insanlarda kellik ve Güneş yanığı riskiyle ilişkilendiriliyor. Birleşik Krallık’taki yetişkinlere dayanan geniş bir sağlık ve genetik veri deposunu inceleyen bilim insanları, 17 Neandertal gen varyantından 15’inin saç büyümesinden ziyade saç dökülmesiyle ilişkili olduğunu buldu. Bilim insanları ayrıca Neandertal DNA’sını taşıyanların Güneş ışığına karşı daha duyarlı hale getirdiğini de keşfetti. 2017’de yapılan başka bir araştırma da benzer şekilde Avrupalıların yaklaşık %66‘sinin, çocuklukta Güneş yanığı riskinin artması ve bronzlaşma yeteneğinin zayıf olmasıyla bağlantılı bir Neandertal geni taşıdığını ortaya çıkarmıştı.
5. Ciddi Covid-19 Riski
Bilim insanları, Covid-19 salgını sırasında Neandertal DNA’sının günümüzde insan sağlığını nasıl etkilediğine dair yeni bilgiler elde etti. 2020’de Nature dergisinde yayınlanan bir çalışmada, Avrupalıların %16‘sı ve Güney Asyalıların %50‘si tarafından taşınan 3. kromozomdaki Neandertal DNA’sı ile SARS-CoV enfeksiyonundan sonra artan ciddi hastalık riskinin ilişkili olduğunu buldu.
6. Nikotin Bağımlılığı
Yapılan araştırmalara göre Neandertal gen varyantları, sigarayı bırakma yeteneğimizi de etkileyebiliyor. 2016’da Science dergisinde yayınlanan bir çalışmada, SLC6A11 isimli bir gende Neandertallere özgü bir mutasyon taşıyan AvrupaIı insanların nikotin bağımlısı olma ihtimalinin, taşımayanlara göre daha yüksek olduğunu buldu. SLC6A11, beynin farklı bölümleri arasındaki sinyallerin iletilmesinde rol oynayan bir proteini kodlamasıyla biliniyor.
7. Doğurganlık
2020’de Molecular Biology & Evolution dergisinde yayınlanan bir çalışma, Avrupa’daki neredeyse her 3 kadından 1’inin, doğurganlığın artmasıyla ilişkili bir Neandertal gen varyantı taşıdığını, bunun yani sıra hamileliğin erken döneminde kanama, düşük ve bu tür olumsuz deneyim yaşanma olasılığının daha düşük oldugunu ortaya çıkardı.
8. Depresyon Riski
Bilim insanları, 2016’da yayınlanan Science çalışmasında Avrupa kökenli insanlarda depresyon gibi duygudurum bozukluklarıyla bağlantılı hastalıklar ile Neandertal DNA varyantlan arasında ilişki keşfetti. Modern insanların duygudurum bozukluklarıyla bağlantılı genlere neden sahip olduğu tam olarak belli değil. Fakat araştırma ekibi, evrimsel perspektifte yazdıkları makalelerinde, bunun Güneş ışığına maruz kalmayla bağlantılı olabileceğini öne sürüyor.
9. Viking (Dupuytren) Hastalığı Riski
Neandertallerden miras alınan gen varyantlan, Dupuytren isimli verilen bir hastalığın gelişme riskini de artırabiliyor. Avuç içi derisinin altındaki dokunun kasılmasına ve esnekliğini kaybetmesi sonucu ortaya çıkan Dupuytren hastalığı, bir ya da daha fazla parmağın kasılmasına ve bükülmüş pozisyonda “donmasına” neden olabiliyor.
Vikinglerin yerleştiği Kuzey Avrupa ülkelerinde çok yaygın olması nedeniyle hastalığa bazen “Viking hastalığı,” ismi de veriliyor. Bilim insanlan, geçen yıl yapılan bir çalışmada, Dupuytren hastalığı riskinin daha yüksek olmasıyla bağlantılı 61 gen varyantı keşfetti; bunların üçü Neandertal kökenlidi.
10. Otoimmün Riski
Neandertallerden bağışıklık sistemiyle ilgili miras ali-nan genler, vücudun bağışıklık sisteminin kendi hücrelerine saldırdığı otoimmün hastalıklara da katkida bulunabiliyor. 2014’te Nature dergisinde yayınlanan bir çalışma, modern insanlardaki belirli Neandertal gen varyantlarının, iki kronik bozukluğun (lupus ve Crohn hastalığı) gelişme riskiyle ilişkili olduğunu ortaya çıkardı. Bilim insanları, Avrupalıların yaklaşık %10‘unda ve Doğu Asyaların %1‘inden azında lupusa bağlı bir varyant bulurken, Avrupalıların yaklaşık %26‘sı ve Doğu Asyalıların %8‘i Crohn hastalığına bağlı başka bir varyant taşıyor.
Yazan: Selim ÖZTEMEL
10 unexpected ways Neanderthal DNA affects our health, New Science, 17.05.2024
Bir yanıt bırakın