Siraküza’nın Sefiri Archimedes
Archimedes, yaklaşık olarak milattan önce 287 yılında Siraküza’da doğmuştur. Siraküza, Sicilya adasında bulunan küçük bir bölgedir.
Matematikçi, fizikçi, astronom, filozof, mühendis… Kısacası on parmağında on marifet olan Archimedes , mekaniğin ve hidrostatiğin temellerini atan kişi olarak bilinir. ‘Bana bir dayanak noktası verin Dünyayı yerinden oynatayım ‘ diyecek kadar zeki , suyun kaldırma kuvvetiyle ilgili çıkarımını yapınca banyodan çıplak bir şekilde çıkıp ‘eureka’ diye bağırıp’ ortalığı tozu dumana katacak kadar çılgın, Üzerlerine gelen Roma Ordusu’nu , tasarlamış olduğu muhteşem silahlarıyla püskürtecek kadar da kudretli bir insandır.
Çalışmaları
1) Denge prensiplerini ortaya koyan kişidir.
a) Eşit kollara asılmış eşit ağırlıklar dengede kalır.
b) Ağırlıklar ve kol uzunlukları eşit değilse , şu durum sağlandığında denge sağlanır.
f1.a = f2.b
‘Bana bir dayanak noktası verin Dünya’yı yerinden oynatayım. ‘ sözü buna dayanmaktadır.
Bu durumu biraz daha detaylı inceleyelim;
Örneği inceleyiniz.
(Örnekteki çubuk türdeş ve homojendir.)
Görüldüğü üzere, elimde yeterince uzun ve dayanıklı bir çubuk varsa ve destek noktası da kaldırmak istediğim cisme yakınsa çok az bir kuvvet uygulayarak o cismi kaldırabilirim. İşte bu meşhur sözün dayandığı prensipler bunlardır. Destek noktası dünyaya çok yakın olursa ve çok çok uzun ve sağlam bir kalas olursa tek parmağıyla Dünya’yı yerinden oynatabileceğini söylemiştir. Elbette çok absürt bir durum ancak buradaki amacımız olayın absürtlüğünü ele alıp eleştirmek değil. Asıl önemli olan yüzyıllar öncesinde bir adamın bu prensipleri ortaya koyup böyle iddialı bir söz söyleyerek buluşunu taçlandırmasıdır.
2) Sıvıların Dengesi Kanunu
Siraküza hükümdarı, kuyumcusuna yaptırmış olduğu tacın içine gümüş karıştırıldığından şüphelenir ve bur sorunun çözümü için de Archimedes’e başvurur. Sorunun çözümünü buluş hikayesi oldukça tuhaf. Yıkanmak için gittiği hamamda havuzun içindeyken aniden fırlayıp ‘ Eureka(Buldum)’ diyerek koşuşturduğu rivayet edilir.
Peki bulduğu şey neydi? Bunu inceleyelim.
a) Taşırma kabına herhangi bir cisim atıldığında cisim , batan hacmi kadar sıvı taşırır.
b) Atılan cisim yüzüyor veya askıda kalıyorsa , kendi ağırlığı kadar sıvı taşıracaktır.
(Batma durumlarında olay daha farklıdır , Sonraki yazılarımızda daha detaylı bir şekilde bu konuya değiniriz.)
Archimedes, bu prensiplerden yola çıkarak problemi çözmüştür.
3) Matematik Ve Geometri Çalışmaları
Diferansiyel denklemler ve integralin temellerini atmıştır. Pi değerini günümüzdekine yakın bir şekilde hesaplamıştır.
Kürenin yüzölçümünün ve hacminin ispatını yapmıştır.
Siraküza Kuşatması
Siraküza uzun bir süre boyunca Roma ordusuna direnmeyi başarmıştır. Bu direnişin öncülerinden biri de hiç şüphesiz Archimedes’tir. Rivayete göre, düşman gemilerini aynalar yardımıyla yakmıştır. Deniz kıyısına devasa içbükey aynalar yerleştirmiştir. Bu tür aynalara gelen ışınlar bir noktada odaklanırlar ve ölümcül ışınlar halini alırlar. Bu yöntem sayesinde Roma Donanması’na büyük zarar verdiği söylenmektedir.
İki yıllık direnişin ardından Siraküza düşmüştür ve Archimedes yaklaşık olarak MÖ 212 yılında Romalı kuvvetlerin işgali sırasında ölmüştür.
Ölümüne dair birçok rivayet bulunmaktadır. İşte bunlardan bazıları ;
1) İşgal esnasında Archimedes elinde çok önemli aletler taşıyordu. Bu aletlerin çok kıymetli olduğunu anlayan Romalı asker , Archimedes’i öldürdü.
2) Şehir işgal edildiğinde Archimedes çok önemli bir matematiksel diyagram hazırlıyordu. Romalı asker , komutanlarıyla tanışması için Archimedes’e gelmesini emretti ancak Archimedes çalışmasını bırakmak istemeyince öldürüldü.
Olay nasıl olursa olsun sonuç olarak Archimedes gibi bir dahi , tıpkı Hypatia gibi üzücü bir sonla bu hayata veda etti. Bilimin yolunda karanlıkları aydınlığa çıkarmak için yanan bu insanlara minnettarız.
Yazan: Mahmut Can BEREKET
