Tarih Öncesi Dönemde İnsanlar: Denisovalılar Kimdir? Soyları Nasıl Tükendi?
Yazımızda Denisovalıların kim olduğu, varlıklarının nasıl keşfedildiği, Neandertaller ile çifleşip çiftleşmedikleri gibi pek çok konuya değineceğiz.
Denisovalılar Kimdir?
Denisovalıların kim olduklarından bilim insanları bile emin değildir. Ancak Denisovalıların soylarının tükendiği, Sibirya ve Doğu Asya’da yaşadıkları, modern insanlarla akraba oldukları bilinmektedir. Ayrıca bazı araştırmacılar Denisovalıların, cinsimiz Homo’nun yeni bir türü olduğunu düşünürken bazıları ise onların yalnızca Neandertal olduğunu düşünmektedir. Çok az sayıda Denisovalı fosili keşfedildiğinden gezegenimizde var oldukları zaman dilimini söylemek de güçtür. Fakat bilim insanlarının elde ettikleri fosiller, Denisovalıların 50.000-200.000 yıl önce Sibirya’nın Denisova Mağarası’nda yaşadıklarını göstermektedir. Ayrıca Tibet Platosu’ndaki bir mağarada keşfedilen bir Denisovan çene kemiği de onların en az 160.000 yıldır var olduklarını göstermektedir. Bu bulgular Denisovalıların, Neandertal ve hatta Homo Sapiens (yaklaşık 300.000 yıl önce ortaya çıkan) ile aynı yıllarda var olduğunu da kanıtlamaktadır. Aynı zamanda fosillerden alınan DNA kanıtları da Denisova Mağarası’nda, Neandertaller ve Denisovalıların aynı zaman diliminde olmasa dahi bu mağarada yaşadıklarını kanıtlamaktadır.
Denisovalılar Nasıl Keşfedildi?
Denisovalılar yalnızca DNA’larına dayanılarak keşfedilen ilk insan grubudur ancak bu durum tesadüfen gerçekleşmiştir. 2010 yılında Alman genetikçi Prof. Johannes Krause (Bunu keşfettiği dönemde doktora öğrencisidir.) Denisova Mağarası’nda bulunan bir fosilin parmak kemiğinden mitokondriyal DNA çıkarmaktadır ve bu DNA’nın bir Neandertal’e ait olduğunu düşünmektedir. Ancak bu bir Neandertal DNA’sı değildir. Krause, mağarada yeni bir soy olan Denisovalılar’a rastlamıştır.
Bu keşif ile araştırmacılar, bazı küçük kemik parçaları, birkaç diş ve bir serçe parmağı kemiği dışında tek bir önemli Denisovan kemiğine sahip olmadan tüm Denisovan genomunu sıralamışlardır. Bu keşif araştırmacıları oldukça şaşırtmış ve onları benzeri görülmemiş bir duruma sokmuştur. Bu keşfin ardından 2019 yılında, Tibet Platosu’ndaki Baishiya Karst Mağarası’nda 1980’lerde bulunan bir çene kemiğinin sağ yarısı analiz edilmiştir. Bu kemikten DNA elde edilememiş olsa da yapılan protein analizleri sonucunda kemiğin bir Denisovalı’ya ait olduğu kanıtlanmıştır. Üstelik pek çok araştırmacı önceden sınıflandırılmış Doğu Asya hominin (Hominin, modern insanlardan, nesli tükenmiş insan türlerinden ve onların bütün atalarından oluşan bir primat grubunu ifade etmektedir.) fosillerinin, yanlış sınıflandırıldıklarını ve bu fosillerin Denisovalılara ait olduklarını düşünmektedirler ancak bu durum başarılı DNA ve protein analizleri ile bu analizleri karşılaştırılabilecek birkaç Denisovalı fosili olmadan kanıtlanamayacaktır.
Denisovalıların Dış Görünüşleri Nasıldı?
Yüzlerce Neandertal fosili keşfetmiş olsak dahi Neandertallerin görünüşünü dahi tam olarak bilememekteyiz. 2010’da keşfedilen ve kısmi bir kafatası kemiği dahi bulunamamış Denisovalıların nasıl göründüğünü söylemek ise neredeyse imkansız. Her ne kadar Denisovalıların dış görünüşlerinin neye benzediğini tespit etmek çok zor olsa da bazı ipuçları bulunmaktadır.
Elde edilen birkaç fosil Denisovalıların büyük dişlere, büyük tıknaz bir çeneye ve muhtemelen yassı-geniş bir beyin kabuğuna sahip olduklarını göstermektedir. Üstelik görünümleri kısmen DNA metilasyonu kullanılarak da yeni bir teknikle yeniden oluşturulabilmektedir. Bu umut verici ancak tartışmalı teknik, DNA’nın kendisini incelemek yerine DNA’nın aktivitesine bakmaktadır. Bundan yola çıkarak bilim insanları, Denisovalıların geniş bir pelvis, göğüs kafesi, kafatası ile eklem yüzeylerine sahip olduklarını düşünmektedirler.
Denisovalılar, Neandertallerle Çiftleştiler mi?
Denisovalılar, Neandertaller ile çiftleşmişlerdir. Hatta 2012 yılında Denisova Mağarası’nda bulunan 2.5 cm’lik bir kemik parçası bu soruya cevap olmuştur. İlk başta tanımlanamayan bu kemik parçası, dört yıl boyunca binlerce hayvan kemiği parçalarının yanına yerleştirilmiştir ancak Oxford Üniversitesi’ndeki araştırmacılar tarafından bir hominin kemiği olarak tanımlandıktan sonra hakkında daha fazla bilgi edinebilmek için Max Planck Enstitüsü’ne gönderilmiştir. 2018’de açıklanan sonuca göre 90.000 yıllık bu kemik, Neandertal anneye ve Denisovalı babaya sahip olan bir kıza aitti (Kıza sevgiyi hatırlattığı için Denny ismi verilmiştir).
Bir düzineden biraz fazla Denisovalı fosil parçalarının arasından bir meleze ait DNA’ya rastlamanın tesadüf mü ya da olağan bir durum mu olduğu hala bilinmemektedir.
Denisovalılar Neden Öldü?
Çevresel bir felakete dair hiçbir kanıt olmadan Denisovalıların nasıl öldükleri tam olarak söylenememektedir. Ayrıca Homo Sapiens’in, Denisovalıları ekosistem rekabetinde yendikleri de düşünülmektedir ancak kanıt olmadığı için kesin bir şey denilememektedir. Hatta bilim insanları, 15.000-30.000 yıl öncesine kadar Yeni Gine’de veya çevresindeki adalarda hayatta kalmış olabileceklerini düşündüren sınırlı DNA kanıtıyla Denisovalıların ne zaman öldüklerinden dahi emin olamamaktadırlar.
Bunun yanı sıra Homo Sapiens’in, Denisovalılarla birçok kez çiftleştiği ve bu melezlemenin günümüz insanına katkı sağladığı da bilinmektedir. Örneğin, modern Tibetliler ve Şerpaların, Denisovalılardan miras aldığı EPAS1 gen varyantı, onları yüksek irtifalarda yaşamaya daha iyi adapte ederek onları hipoksiden (vücut dokularının oksijenden yoksun olduğu bir durum) korumaktadır. Benzer şekilde, bilim insanları Okyanusya’daki bazı modern popülasyonların, Denisovalılardan elde edilen DNA ile kodlanmış ve desteklenmiş bir bağışıklık sistemine sahip olduğunu keşfetmişlerdir.
Yazan: Melisa ACAR
Bir yanıt bırakın