Taş Devrinden Günümüze Veba
İlk önce bu veba nedir ona bakalım. Veba, Yersinia pestis adındaki bakterinin sebep olduğu enfeksiyon hastalıklarına verilen genel isimdir. Vebayı bizler Ortaçağda Avrupa nüfusunun üçte biri yok eden hastalık olarak sıkça anarız. Veba aslında Ortaçağdan çok daha eski zamanlardan bu yana insanları hasta eden öldüren bir hastalıktır. Hastalığın lakabı da “kara ölüm”dür.
Modern antibiyotiklerle tedavi edilebilir. Gelişmiş ülkelerin tamamında ve gelişmekte olan ülkelerin pek çoğunda ortadan kaldırılmış olmasına rağmen Asya ve Afrika kıtalarının bazı bölgelerinde hala görülebilmektedir.
Yersinia pestis bakterisi , tarihsel olarak belgelenmiş çok sayıda veba salgınına neden olmuştur ve antik DNA kullanılarak yapılan araştırmalar, Neolitik dönemde de insanları öldürdüğü yapılan çalışmalarca kanıtlanmıştır.
Yapılan bir çalışmada Avrasya’nın dört bir yanından 5.000 yıla kadar eski bir veba genomu seti tanımlandı. Bu uzunca yıllar Avrasya Geç Neolitik Çağını -Erken Tunç Çağı (LNBA) dönemini kapsamaktadır.
Araştırmacılar Batı Avrupa’dan Doğu Avrasya bozkırlarına kadar uzanan, Geç Neolitik’ten Demir Çağı’na (yaklaşık 5.000 ila 2.000 yıl önce) kadar uzanan 15 arkeolojik sit alanından toplam 252 örneği taradılar. Analizler sonucunda Y. Pestis ve suşlarına ait 17 kalıtım örneği bulundu.
Daha önceki çalışmalarda göz önüne alındığında bu analizlerin sonucunda veba mikrobunun evrimi, gelişimi ve coğrafi dağılımı hakkında pek çok bilgiye ulaşabiliyoruz.
Örneğin Letonyadaki bir mezarda ulunan veba mikrobunun kalıtımı ile şimdiki veba mikrobu karşılaştırıldığında, mezara gömülen kişinin acele ile gömülmediği ya da başka insanlarda görülmediği ortaya çıkınca vebaya neden olan mikrobun bulaşıcılığı şimdiki mikroptan farklı olduğunu söyleyebiliriz.
Yeniden yapılandırılmış 17 genomun on altısı, daha önce bildirilen LNBA- soyuna girer. Bu soyun genomları günümüz Rusya’sından (Kafkasya, Baykal Gölü ve Altay bölgesi), Almanya, Polonya, Hırvatistan, Estonya ve Litvanya’dan bildirilmiştir. Şimdi yapılan yeni çalışma ile bu patojenin Çek Cumhuriyeti, Ukrayna, Doğu Kazakistan ve Moğolistan’daki varlığını rapor edilmiş, böylece geçmişte Y. pestis’in bilinen coğrafi yayılımını genişletilmiş oldu.
Veba, bulaşıcı ve öldürücü bir hastalıktır. Vebanın farelerden bulaştığı kanısı yaygındır, ancak gerçekte bakteriyi yayan bir tür piredir ve fareler de bu hastalığın kurbanıdırlar. Bu bilgi bizim tanıdığımız bildiğimiz vebanın bulaşma yoludur. Ancak eski devirlerde vebaya neden olan varyantların nasıl bulaştığını tam olarak bilemiyoruz, sadece tahmin yürütebiliyoruz.
Belki de giderek hayvanlarla yaşama, göç etme ibi durumlardan ötürü hastalık daha çabuk yayıldı. Birliktelik hastalığı başkalarına daha çabuk bulaşmasına sebep oldu. Kim bilebilir ki…
Yazan: Bilge KAPLAN
Kaynak**
Bir yanıt bırakın