Üç Kişinin DNA’sı ile Doğan Bebekler
Çocukların tedavi edilemeyen bazı hastalıkları ebeveynlerinden miras almasını önlemeyi amaçlayan, çığır açici bir tüp bebek tedavi yönteminin yasal denemeleri Birleşik Krallık’ta yapılıyor.
Peki ama bu konuda bilmemiz gerekenler neler?
Birleşik Krallık, mitokondriyal replasman tedavisi (MRT) olarak bilinen tekniği yasallaştıran ilk ülkeydi. Düzenlemeden tam 8 yıl sonra ise bu prosedür kullanılarak doğan bebekler olduğuna dair haberler ortada dolaşırken, The Guardian gazetesi şeffaflık gereği otoriteden teyit istedi.
Birleşik Krallık’ta doğurganlıkla ilgili düzenleyici otorite olan insan Döllenme ve Embriyoloji Kurumu (HFEA), Nisan 2023 itibarıyla en az bir çocuğun, üçlü embriyo prosedürü kullanılarak doğduğunu doğruladı. HFEA, prosedür ya da çocukların durumu hakkında daha fazla bilgi vermedi.
Mitokondriyal transferler, MRT yürütme lisansına sahip tek Birleşik Krallık kliniği olan Newcastle Doğurganlık Merkezi’nde yapıldı. HFEA CEO’su Peter Thompson ise “MDT, ciddi mitokondriyal hastalığı olan ailelere sağlıklı bir çocuk olasılığı sunuyor,” ifadelerini kullandı.
Bilim İnsanları Ne Diyor?
Oxford Üniversitesi üreme genetiği uzmanı Dagan Wells, “Bu heyecan verici bir haber olsa da aynı zamanda yöntemin gerçekten ise yarayıp yaramadığı konusunda bize hiçbir şey söylemiyor,” diyor ve ekliyor: “Bazı sorular var ve bunlarla ilgili mümkün olan en kısa sürede cevap almamız gerekiyor. Herhangi olumsuz bir şey varsa bunları daha sonra değil, bir an önce öğrenmemiz gerekiyor.”
Londra’daki Francis Crick Enstitüsünden gelişimsel biyolog Robin Lovell-Badge ise prosedürlerin ne kadar iyi çalıştığını ve bebeklerde mitokondriyal hastalık bulunup bulunmadığını bilmenin çok önemli olduğunu söylüyor. Lovell-Badge ayrıca “Yaşamlarının ilerleyen dönemlerinde sorun geliştirme riskinin olup olmadığını ya da dişi ise yavrularının hastalığa yakalanma riski olup olmadığını” da tipki bu alanda çalışan diğer bilim insanlan gibi bilmek istiyor.
Bu Prosedür Ne? Neden İhtiyaç Duyuluyor?
2015 yılında Birleşik Krallık’ta yasallaşan MRT, mitokondrilerde meydana gelen mutasyonların neden olduğu ciddi sağlık durumlarının kalıtsal olarak aktarılmasını engellemeyi amaçlıyordu; bu tür mutasyonların genellikle kalbi, karaciğeri, beyni ve kaslar etkilediği biliniyor. 6 bin bebekten yaklaşık biri bu tip mitokondriyal bozukluklardan etkilenebiliyor.
3 kişilik in vitro fertilizasyon (IVF) olarak da isimlendirilen bu prosedür, nükleer genetik materyalin, hastalığa neden olan mitokondri içeren bir yumurtadan ya da tek hücreli embriyodan, nükleer genetik materyali çıkarılmış bir donör yumurtaya y daa embriyoya taşınmasını içeriyor.
Bebeklerdeki DNA’nın %99,8’inden fazlasının anne ve babadan gelmesine rağmen sürecin “üç ebeveynli bebekler” tabirini doğurduğunu da söylemek gerekiyor. Söz konusu prosedür, kullanımının yasallaştırılmadığı diğer ülkelerde de uygulanmış durumda.
Örnegin 2016 yılında ABD’li bir doktor, MRT uygulamasını Meksika’da gerçekleştirdiği bir prosedürde kullandığını ve bir bebekte mitokondriyal hastalığı önleyerek başarıyla kullandığını da açıklamıştı. Bu tekniğin Yunanistan ve Ukrayna’da kullanıldığı da biliniyor. Bu arada Avustralya, geçtiğimiz yıl MRT tekniğini onaylayan ikinci ülke olmuştu. Fakat bu prosedür, Amerika Birleşik Devletleri de dahil olmak üzere diğer birçok ülkede halen kısıtlı olmaya devam ediyor.
Bu süreçte bilim insanları, aktarılan “mutant mitokondri” seviyelerinin zaman içinde sabit kalıp kalmadığını bilmek istiyor. Hayvan ve hücre çalışmaları, bazı durumlarda taşınan mitokondrilerin zamanla belirgin bir şekilde artarak hücrelerdeki donör mitokondrilerin yerini alabileceğini bulmuştu. Potansiyel olarak hastalığa neden olan mitokondri oranının, mitokondriyal transferden sonra ve gelişim sırasında neden bu kadar dramatik bir şekilde artabileceği ise açık değil. Yine de Birleşik Krallık’taki ilk MRT kaynaklı doğumlar, ülkenin prosedüre izin verme konusundaki temkinli yaklaşımını ve bu teknolojinin faydaların değerlendirmek için de fırsatlar sunuyor.
Yazan: Selim ÖZTEMEL
First UK children born using three-person IVF: what scientists want to know, Nature, 10.05.2023
First UK baby with DNA from three people born after new IVF procedure, the Guardian, 09.05.2023
Bir yanıt bırakın