Y Kromozomu Yok mu Oluyor?

Y Kromozomu Yok mu Oluyor?

Erkeklerde bulunan Y kromozomu X kromozomuna göre baya bir çelimsizdir. Ve kıslamaya günümüzde de devam etmektedir. Evrim süresince Y kromozomu kalıtım bilgilerinin neredeyse yüzde doksanını kaybetmiş durumda.  X kromozomunun 1/3’ü kadar olan Y kromozomunun gen sayısı ise beşte biri kadardır. Ama bu Y kromozomunu önemsiz ya da işlevsiz yapmaz. Çünkü bu gen ancak cinsiyeti erkek yapar. Bunun dışında etkili bir denetim görevide vardır.

Y Kromozomu ne kadar daha kısalacak?

Bir Teoriye göre Y kromozomu birkaç milyon yılda tamamen işlevsiz hale gelecek kadar küçülüp elenecektir. Y kromozomu cinsiyetin oluşmasında ve sperma üretiminde önemli bir işlevi vardır. New Souht Wales Üniversitesi’nden Paul Waters, söz konusu genin başka bir yere aktarıldığı taktirde sonu gelebileceğini iddia ediyor.

Erkek cinsellik kromozomundan yani Y kromozomundan diğer kromozomlara gen transferi yaklaşık olarak 165 milyon senedir yürürlüktedir. Bu tür gen transferi sayesinde son bir kaç milyon yılda gen kaybı yavaşladı. Bilim İnsanları bu gen transferi temposunun değiştiğini ve sıklıkla hızlandığını belirtiyorlar.

Barselona Üniversitesi’inden Aurora Ruiz Herrera ile Waters farklı bir hipotez geliştirdiler. Bilim insanları Y kromozomunun hücre biyolojisinin temel süreci olan mayoz ile ilgili olduğunu belirtiyorlar. Mayoz bölünme ile vücut hücreleri çift kromozom yapısı yarıya inerek eşey hücreleri olan yumurta ve spermi hücresini oluşturuyor. Waters “Y kromozomu asla yok olamaz, çünkü başarılı bir mayoz için gerekli bilgileri taşır.” diyor. Bu genler, iki cinsiyet kromozomunun, belirli bir süreçte etkisizleştiriyor. Eğer bu durum gerçekleşmezse gen ürünleri hücre bölünmesini bozar. Sonuçta hücrede ölüme sürüklenir. Bu etkisizleştirme bilim insanları tarafından uzun süredir bilinmektedir. Fakat bu durumda mayoz bölünmenin dengeli sistemi bu genlerin, Y kromozomlarının kendilerini devre dışı bırakması ile sayesinde işliyor. Etkin oldukları durumda ise hücre ölüyor. Bir açıdan da bakıldığında bu genler kendi regülatörü gibi çalışıyor.

Fakat bu genler cinsiyet kromozomlarının yalnız birinde ise görevini yapabiliyor. Normal kromozom ya da iki eşey kromozomunda birden varsa kendilerini durduramadığı için hücre ölüyor. Herrera ile Waters’a göre bu karışık sistem Y kromozomunu yok olmaktan kurtaracağı fikrindeler.  Çünkü Y kromozomunun hayatta kalması için çok fazla evrimsel baskı bulunuyor.

Yazan: Selim ÖZTEMEL

Kaynak: Meiotic Executioner Genes Protect the Y from Excinction, Trends in Genetics 06.08.2020

Kaynak* (Sayı: 230)

YouTube Kanalımız