Yapraklar Sonbaharda Neden Renk Değiştirir?

Fotoğraf Keith Ladzinski — Fotoğraf: Keith Ladzinski

Hepimizin daha önce mutlaka görmüş olduğu olaylardan birisi de yaprakların mevsimler değiştikçe renk değiştirmesidir. Bu renk değişimini gerek kendi baktığımız bitkilerden, gerek de çevremizdeki ağaçlardan kolaylıkla gözlemleyebiliriz. Yapraklar bulundukları bitkinin hassas kısımlarıdır ve sert mevsim geçişlerini, özellikle soğuk kış aylarını atlatamazlar. Bu sebepten dolayı ağaçlar zor koşullarda kendilerini beslemek için gerekli maddeleri yapraklar dökülmeden önce yapraklardan alırlar. Bu durum renk değişimlerinin temelini oluşturur.

Renk Değişimi Olayının Açıklanması

Yaz ya da ilkbahar mevsimlerinde bitki yaprakları yeşil olur. Bitki yapraklarının yeşil olması, bitkilerin pigment isimli moleküllerden renklerini almalarından kaynaklanır. Bitki yapraklarına yeşil rengi veren pigmente ‘klorofil’ adı verilir. Klorofil pigmenti bitkiler için ayrı bir öneme sahiptir; çünkü klorofil pigmenti güneş ışığını enerjiye dönüştürür. Bu enerji de bitki tarafından besin olarak kullanılır. Bahar ve yaz mevsimlerinde klorofil pigmenti bitki yapraklarında sürekli olarak üretilir. Ama sonbahar mevsimi başladığında bitkiler klorofil üretmeyi durdurur. Klorofil üretimi durduğunda, bitkiler mevcut klorofili daha küçük moleküllere parçalar. Bitkiler, parçalanmış klorofilin içinde bulunan azotu tekrar kullanırlar.

Bir bitki için yaprakları sağlıklı tutmak çok fazla su ve enerji gerektirir. Yaz ve ilkbahar dönemlerinde bu ihtiyaçlarını kolayca karşılayan bitkiler, kış ve sonbahar dönemlerinde gerekli su ve enerjiyi bulamazlar. (Bitkilerin sonbahar ve kış mevsimlerinde gerekli enerjiyi bulamamalarının sebebi sıcaklıkla ilgili değil, yeterli ışık almamalarıyla ilgilidir.) Dolayısıyla yaprakları sağlıklı tutmak için harcadıkları enerjiyi hayatta kalmak için kullanırlar. Klorofil üretimi durup, mevcut klorofil parçalandığında; bitki önemli besinleri yapraklardan çekip dallara gönderir.

Güneş ışınlarından aldığı enerji ile klorofil, yaprakların fotosentez ile enerji absorblamasına yardımcı olur. Ancak günler kısaldıkça yapraklar klorofil üretmeyi bırakırlar. Klorofil üretimi azaldıkça yaprakların yeşil rengi de solar. Dolayısıyla yapraklar ağaçlardan düşmeden önce renk değiştirmeye başlar. Böylelikle bitki yapraklar düşmeden onlardan gerekli besinleri almış olur.

Yaprakların Farklı Renkleri Nasıl Oluşur?

Yapraklara yeşil rengi veren klorofil pigmenti baskın bir pigment olduğundan diğer pigmenleri bastırır. Klorofil parçalanmaya başlayıp, üretimi durunca ise diğer pigmentler kendini göstermeye başlar. Bu pigmentlerden ksantofil pigmenti sarı, karoten pigmenti ise turuncu renkli yapraklar görmemizi sağlarlar. Antosiyanin pigmenti ile ise kırmızı yapraklar görülebilir. Alışkın olduğumuz bu renklerin dışındaki mavi, kahverengi, altın sarısı gibi renkler ise farklı pigmentlerin kombinasyonları sonucu oluşmaktadır.