Yoksa Evrim Yalnızca Bir Rastlantı mı?
“Seçilimciler” ve “Nötralistler” arasında onlarca yıldır süren hararetli bir tartışma sürüyor. Peki bu 2 teori gerçekten de gelişiyor mu? Evrim biyolojisinde devam eden anlaşmazlıklar büyük tartışmalara gebe.
Dünyanın en önemli doga bilimcisi olarak kabul edilen ingiliz biyolog Charles Darwin (1809-1882) modern evrim biyolojisinin de kurucusudur.
1859 yılında yayınlanan “Türlerin Kökeni” isimli çalışması ile yaşamın çeşitiliğini incelemiş ve türlerin doğal seçilim ile geliştiği sonucuna varmıştı. Buna göre: Çevresine iyi uyum sağlayan organizmalar hayatta kalırken, diğerleri yok oluyor.
Japon genetikçi Motoo Kimura (1924-1994) ise yüz yıl kadar sonra tür çeşitliliğinin oluşumu hakkında farklı bir teori attı ortaya: Rastlantı. Buna göre genetik değişimlerin birçoğu birey için doğrudan avantaj ya da dezavantaj sağlamıyor, bunlar nötral. 1968′ de yayınlanan “Nötral Moleküler Evrim Teorisi”ne göre, türler içindeki ve türler arasındaki genetik çeşitiliğin çoğu, nötral mutasyonların rastgele dalgalanmalarından kaynaklanmakta. Evrimsel biyolojide bu 2 bakış açısı hakkında “Seçilimciler” ve “Nötralistler” arasında onlarca yıldır süren hararetli bir tartışma sürüyor.
Peki bu 2 teori gerçekten de çelişiyor mu, yoksa örtüşüyorlar mı?
Bu soruyu Frankfurt’taki Senckenberg Biyoçesitilik ve İklim Araştırma Merkezi’nden Menno de Jong ve çalışma arkadaşları yanıtlamaya çalıştı. Ekip tartışmaya ilişkin kapsamlı literatürü analiz ederek, içerik ve çekişmenin ana noktalarına ilişkin bir genel bakış yayınladılar.
Çalışmaya göre nötral teori, farklı şekillerde yorumlanabilecek yönler içeriyor. Bu belirsizliklerin en önemlisi, bir organizmanın fenotip ismi verilen görünür özelliklerinin gelişimiyle ilgili, genomik seviyedeki çok sayıda nötral mutasyon, türlerin içindeki ve arasındaki fenotipik farklılıkların da nötral olduğu anlamına mı gelir?
Yoksa Darwin’in dediği gibi doğal ayıklanmanın sonucu mudurlar? Peki ama bu Darwin’in evrim teorisi bağlamında ne anlama geliyor?
Araştırma ekibi; “Birinci pozisyon tamamen Darwin’in doğal seçilim ile tür oluşumu konseptiyle örtüşürken, diğeri alternatif bir açıklama gerektiriyor” diyor. Bu farklı yorumları nöral teorinin “dar” ve “genişletilmiş” versiyonları olarak değerlendiriyorlar, çünkü ikinci durumda fenotipi de kapsayarak şekilde genişletiliyor. Kimura ilk önce dar versiyonu kabul ederken, daha sonra genişletilmiş versiyonu daha akilci buldu. Araştırma ekibine göre Darwin faydalı ya da zararlı olan varyasyonların zamanla türler içinde ve türler arasında gözle görülür farklılıklar yaratabileceği olasılığını göz ardı etmemişti. Ayrıca Kimura yanlılarının da Darwin’in seçilime bağlı evrim fikrine tamamen karşı olmadıklarını belirtiyorlar.
Örneğin nötralistler zürafaların bedenlerindeki motiflerinin doğal seçilimle elde ettiklerini inkar etmiyorlar. Fakat zürafa türlerini ve alt türlerini belirleyen motiflerin biçimi ve büyüklüğü söz konusu olduğu zaman, nötral teoriyi savunuyorlar. Onlara göre motiflerdeki ayrıntılar daha çok rastlantısal genetik degisimler ile meydana gelmiştir. Bu belirsizlikler ve incelikler bilim insanlarına göre bilimsel tartismaları doğurmuşsa da, evrim biyologları genel olarak hemfikirler. Şöyle: Bazı genetik değişimlerin taşıyıcılar için avantajları olduğu için kalıcı oluyor ve bunlar evrimi tetiklerken digerleri etkili olmuyor.
Nötral teori 1960’lı yılların sonlarında kurulduğunda, proteinler hakkında çok az ayrıntı biliniyordu. Oysa artık proteinlerin evrimine tamamen yeni bakış açıları sunan bir döneme girdik. Dünya genelindeki birçok girişim, giderek daha fazla genomun dizilenmesine ve böylece evrimin sırlarının yavaş yavaş ortaya çıkmasına yardımcı oluyor. Bilim böylece yeni türlerin hangi süreçlerle oluştuğunu daha iyi anlayabilir. Bilim insanları örneğin modern teknikler sayesinde 2022 yılında, kalıtımın kodlanan kısmındaki nötral olarak kabul edilen genetik değişimlerin aslında bazı koşullarda o kadar nötral olmadigini buldular.
Gen mutasyonu, gen kodlayan proteinin yapı planını değiştirmese bile zararlı olabiliyor ve canlının fonksiyonunu ve görünüşünü değiştirebiliyor.
Yazan: Selim ÖZTEMEL
Darwin or Kimura – Natural Selection or Pure Chance? New literatüre review aims to clarify a heated debate, Research in Germany, 10.10.2023.
Bir yanıt bırakın