Zeigarnik Etkisi: Neden Tamamlamadığımız Görevleri Daha Kolay Hatırlarız?
Hiç, tamamlamadığınız bir görevi, diziyi, kitabı veya durumu; tamamlanmış durumlardan daha kolay hatırladığınız ve bu sebepten kendinizi tedirgin/rahatsız hissettiğiniz oldu mu? Eğer cevabınız evetse; aslında farkında olmadan Zeigarnik Etkisi’ne maruz kalıyorsunuz demektir. Peki nedir bu Zeigarnik Etkisi ve nasıl ortaya çıkmıştır? Gelin yakından inceleyelim.
Zeigarnik Etkisi Nedir Ve Nasıl Ortaya Çıktı
Zeigarnik Etkisi, tamamlanmamış, yarım kalmış, bölünmüş durumların veya görevlerin tamamlananlardan daha kolay hatırlandığını ifade eden psikolojik bir kavramdır. İlk olarak 1900’lü yıllarda Rus psikolog ve psikiyatrist Bluma Wolfovna Zeigarnik tarafından bulunmuştur.
1920’li yıllarda Zeigarnik ve psikolog arkadaşları birlikte bir restoranta giderler. Restorana gittiklerinde siparişi alan garsonun yaklaşımı dikkatlerini çekti. Çünkü garson, aldığı siparişleri kağıda yazmak yerine hafızasında tutuyordu. Ve servis tamamlanana kadar siparişleri hafızasında tutabilmişti. Zeigarnik, bu duruma çok şaşırdı ve garsona bunu nasıl başardığını sordu. Bunun üzerine garson, aldığı siparişleri hafızasına yazdığını ve servis tamamlanınca aklına yazdığı siparişi zihninden sildiğini söylemiştir. Garsonun bu yeteneği Zeigarnik ve akıl hocasının( Kurt Kevin) ilgisini çekmiştir ve bu durum hakkında deneyler yapmaya karar vermişlerdir.
Yapılan Deneyler
Zeigarnik yaptığı bu gözlem sonucu deneyler yapmaya karar verir. Deneyde, katılımcılardan bulmaca çözme ve bitmemiş bir bulmacayı tamamlamak gibi birtakım görevleri tamamlaması istendi. Deney süresince katılımcılar bazı görevlerini yaparken kesintiye uğratıldı, bazı görevleri ise tamamlamalarına izin verildi. Buradaki amaç: katılımcıların tamamlanan görevi mi yoksa kesintiye uğrayan görevi mi daha iyi hatırladığını test etmekti. Deneyin ardından Zeigarnik, katılımcılarla ayrı ayrı görüşerek denedikleri görevlerin ayrıntılarını hatırlamalarını istedi. Ve ilk bulgular, katılımcıların yarıda kesilen görevleri; tamamladıkları görevlerden %90 daha iyi hatırladığını ortaya koydu.
Bu sonuçtan sonra bu etkinin desteklenmesi için pek çok farklı deney yapılmıştır ve sonuç hep aynı çıkmıştır. Bütün bunların sonucunda Bluma Zeigarnik, ‘Yarım kalmış, kesintiye uğramış, tamamlanmamış görevler ve durumlar tamamlanmışlardan daha kolay hatırlanır’ çıkarımında bulunur ve bu duruma ‘’Zeigarnik Etkisi’’ adını vermiştir.
Zeigarnik bu etkiyle ilgili olarak şu açıklamayı yapmıştır: ‘’Bir göreve başlayan kişi o görevi tamamlama ihtiyacı hisseder. Eğer tamamlamasına engel olunursa zihin gergin bir durumda kalmaktadır. Bu durum da strese yol açarak tamamlanmamış görevin bellekte yer edinmesine neden olur. Bundan dolayı görevin tamamlanmamışken kesintiye uğraması, görevden dolayı oluşan gerilimle aklımıza gelen bilgiyi zihnimizde canlandırdığımız düşünülmektedir. Ayrıca bu durum bilgiyi uzun süre hafızada tutmamıza da olanak vermektedir.’’
Ancak her ne kadar Zeigarnik Etkisi’ni destekleyen pek çok çalışma yapılmış olsa da, Zeigarnik Etkisine karşı olan da birçok çalışma yapılmıştır. Bu çalışmalardan elde edilen veriler, Zeigarnik Etkisi’ni etkileyen pek çok parametre olduğunu göstermiştir. Görevin kesintiye uğratıldığı zaman, kişinin yorgunluk düzeyi, motivasyon ve görevle ilgili ön yargının olması gibi etkenlerin; tamamlanmamış görevin hatırlanmasını etkileyen etkenler olduğu ileri sürülmüştür.
Yaşamımızda Zeigarnik Etkisi
Gündelik yaşamımızda Zeigarnik Etkisi birçok yerde karşımıza çıkar. Örneğin izlediğimiz dizinin yarıda kesilmesinin, bir sonraki bölümü izlememiz noktasında teşvik edici bir etkisi vardır. Doğal olarak izlediğimiz dizinin yeni bölümü gelene kadar son bölümü kolaylıkla hatırlarız, meraklı ve heyecanlı bir şekilde yeni bölümü bekleriz. Aynı şekilde, seri şeklinde olan bir kitaba başladığımız zaman serinin ilk kitabını/kitaplarını okuduktan sonra serinin devamındaki kitapları merak etmemiz ve okumak için heyecanlanmamızda da Zeigarnik Etkisi büyük rol oynar. Bunun yanında birçok pazarlama stratejisi de Zeigarnik Etkisi’nden yararlanarak hazırlanmaktadır.
Zeigarnik Etkisinin Faydaları Ve Zararları
Zararları
Her ne kadar Zeigarnik Etkisi’ni olumlu anlamda kullanma şansımız olsa da Zeigarnik etkisi’nin belleğimizin sağlığında olumsuz etkileri de görülebilir. Yapmamız gereken işler, tamamlanmadan yarım bırakıldığında bu durum zihinimizde bir yük oluşturur ve görevleri bitirmemiz yönünde sürekli bir dürtü oluşmasına sebep olur. Bu sebep; stres, endişe, uyuma güçlüğü, zihinsel ve duygusal olarak tükenme gibi durumlara sebep olabilir ve ileriki zamanlarda çok daha kötü psikolojik sorunların oluşmasına sebep olabilir.
Tabii ki bunun yanında Zeigarnik Etkisi’nin faydalı yanları da vardır.
Yararları
Zeigarnik Etkisi’nin aslında bir konuda bize faydasının olacağını söylemek de mümkün. Bu konu: Ertelediğimiz, yarım bıraktığımız görevleri/durumları tamamlamak. Örneğin sürekli ertelediğimiz ve yapmaktan zevk almadığımız bir işe ufak da olsa başlayarak bu etkinin faydalı tarafını kullanabiliriz. Bu durum, yarım kalan işin yarattığı stres, kaygı gibi etmenlerden kurtulmak için de çözüm bulmamızı sağlayabilir ve beynimiz o işi kısa sürede bitirmek istediği için ertelediğimiz iş veya işleri tez vakitte bitirebiliriz.
Sonrasında, tamamladığımız görev; özgüven duygumuzun gelişmesini ve içimizde başarı hissinin oluşmasını sağlayabilir. Özellikle üstesinden gelmesi zor olan stresli işleri tamamlamak psikolojik sağlığımızı iyileştirebileceğimize dair bir hissin oluşmasını da sağlayabilir.
Yazan: Nazlıcan GÜVENOĞLU
Kaynak**
Kaynak***
Kaynak****
Emeğinize sağlık, bilgilendirmeler için teşekkür ederim.