Matematik Dehası: Emmy Noather
Emmy Noather, tam adıyla Amalie Emmy Noather 23 Mart 1882’de Almanya Erlange’de dünyaya gelmiş Alman matematikçi. Soyut cebir ve kuramsal fiziğe çığır açıcı katkılarıyla bilinir.
Orta sınıf yahudi bir ailede dünyaya geldi. Babası Max Noather Erlangen Üniversitesinde matematik profesörüydü ve Emmy Noather matematiğe olan ilgisi babası ile başladı. Ancak o dönemlerde kadınların üniversiteye gitmesine iyi gözle bakılmıyor ve üniversiteye devam edenler yadırganıyordu. Ammy Noather önce 1900’lü yıllarda kızlara ingilizce ve fransızca eğitimi vermek için sertifika aldı ancak sonra tüm engellere, zorluklara ve üniversite çevresinin önyargılarına karşın, matematik okumayı seçti. O dönemde kadınların dersleri denetlemesi için hocaların izni gerektiğinden dolayı 1903-1904 kışını Göttingen Üniversitesinde David Hilbert, Felix Klein, Hermann Minkowski ve astronom Karl Schwarzschild gibi ünlü matematikçilerin denetim derslerinde geçirdi.
1904 yılında artık kadınların üniversitelere tam öğrenci olmasına izin verildi ve Ammy Erlangen üniversitesine geri döndü. Ancak akademik kadroya girmesi mümkün olmadı. Bu nedenle Noether sonraki sekiz yılını üniversitede maaşsız veya pozisyonsuz çalışarak babasına öğretmenlik görevlerinde yardım ederek geçirdi. En sonunda 1907 yılında doktorasını tamamladı.
Doktorasını yaparken Paul Gordon’ın öğrencisiydi. Emmy onunla çalışmaya başladığında Gordan 67 yaşındaydı. Ammy’i doktora olarak kabul ettiğinde onun tek öğrencisiydi. Gordan, matematikçiler arasında “değişmez teorinin kralı” olarak biliniyordu. Emmy bu alanda olağanüstü birilerleme kaydetti ve bu daha sonra fizikte dikkate değer bir keşif yapmasına yol açacaktı.
Göttingen Üniversitesi’nde tanıştığı zamanın en önemli matematikçilerinden olan David Hilbert, Noather’i Göttingen’e gelmeye ikna etti. Ancak bunu engelleyen yasalar vardı ve Noather’i atamak için kampanyalar başlattı. Sonunda Noether’in derslerinin Hilbert’in adı altında listelenmesi koşuluyla üniversitede ders vermesine izin verildi.
Fakat yine işler pek yolunda gitmedi. 1930 yılından sonra Almanya‘da büyük ölçüde Yahudi katliamları, sürgünleri ve kampları yapılıyordu. Doğuştan Yahudi olan Emmy Noether’nün başına daha çok felaketler geldi. Noether ve Yahudi arkadaşları 1933 yılında Göttingen Üniversitesi’nden atılan ilk altı profesör oldu.
1924 yılında Hollandalı ünlü matematikçi B. L. Van der Waerden kendisinin öğrencisi oldu ve kısa zaman içerisinde Emmy Noether’in çalışmalarını yorumladı; Noether’in çalışmaları öğrencisinin yazdığı 1931 tarihli ders kitabı, Modern Cebir’in’in ikinci cildinin temelini oluştuyordu. 1932 Zürih Uluslararası Matematik Konferansı’na katılımına kadar, cebirsel yetenekleri tüm dünyada tanınmıştı. Ertesi yıl Alman Nazi hükümeti Yahudileri üniversite müfredatından çıkarttı ve Noether, Pensilvanya’daki Bryn Mawr Üniversitesinde bir pozisyona geçmek üzere Amerika Birleşik Devletlerine göç etti.
Böylece 1933 yılında Amerika’ya gitti ve Bryn Mawr College’inde ve Princeton Üniversitesi’nde dersler verdi. 1935 yılında rahim kanserine yakalanmış ve ameliyat sonrasında infeksiyondan dolayı hayatını kaybetmiştir.
Emmy Noather ve Matematik
Emmy Noather’in matematik ile ilgili hazırlık çalışmaları 3 döneme ayrılır.
1. 1908 -1919 yılları arasında cebirsel değişmezler ve sayı alanları üzerine etkin faydalar sağlamıştır. Varyasyonlar hesabındaki diferansiyel sabitler üzerine yaptığı çalışmaları, Noether teoremi, “modern fiziğin gelişmesine katkı sunup yol gösteren şimdiye kadar kanıtlanmış en önemli matematik teorilerisi” sayılır.
2. 1920- 1926 yılları arasında <span;>soyut cebri değiştiren çalışması için hazırlıklara başladı. Emmy Noether, Idealtheorie in Ringbereichen (Theory of Ideals in Ring Domains, 1921) isimli kaleme aldığı makalesinde değişmeli halkalarda idealler teorisini geniş kullanıma sahip kuvvetli bir araç haline getirmiştir. Artan zincir koşulunu zarifçe kullanmıştır ve bu sebeple bu koşulu sağlayan nesnelere Noetherian denir.
3. 1927-1935 yılları arasında değişmez cebirler ve hiperkompleks sayılar hakkında başlıca işler yayınlamıştır ve grupların representation teorisi ve modüller ve idealler teorilerini birleştirmiştir.
Yazan: Derya Naz ALTUĞ
Kaynak**
Kaynak***
Kaynak****
Kaynak*****
Kaynak******
Kaynak*******
Bir yanıt bırakın