Tesla ve Edison Mücadelesi: Akım Savaşları

Tesla ve Edison Mücadelesi: Akım Savaşları

Nikola Tesla ve Thomas Edison; tarihi değiştiren iki büyük mucit. Elektrik mühendisliğinin bu iki dev ismi ne oldu da anlaşmazlığa düştü?

Tesla ve Edison’un bilim dünyasına olan katkılarına değinmeden önce elektrik akımı hakkında bazı temel bilgileri bilmek gerekebilir.

Elektrik Akımı

Elektrik akımı dediğimiz şey en basit haliyle, elektriksel yük taşıyan parçacıkların akışıdır. İki çeşit elektrik akımı vardır. Bunlar (AC) alternatif akım ve (DC) doğru akımdır.

Doğru akımda elektriksel yükler sabit bir yönde sürekli akar. Alternatif akımda ise akımın genliği ve yönü periyodik olarak değişir.

Evlerde ve işyerlerinde kullanılan elektriğin neredeyse tamamı alternatif akımdır. Bunun nedeni alternatif akımın fazla kayıp olmadan uzak mesafeler boyunca kolaylıkla iletilebilmesidir. Normalde elektrik, tel üzerinde belli bir mesafeyi katederken oluşan sürtünmenin etkisiyle kayıplar yaşanır. Tel direncinin üstesinden gelebilmek için büyük voltajlara ihtiyaç vardır ve alternatif akım doğru akıma kıyasla çok daha kolay bir şekilde yüksek voltajlara çevrilebilir. Eğer bu elektrik iletimi için doğru akım kullanılsaydı kabaca her 5 – 6 metrede bir voltajı yükselten yeni elektrik santralleri inşa etmek gerekirdi. Açıkçası bu da çok ciddi bir kayıp olurdu.

Nikola Tesla 

Nikola Tesla Hırvatistan’daki Lika kentinde gök gürültülü bir fırtına sırasında dünyaya geldi. Babası Sırp Ortodoks bir rahipti. Annesi ise evde kendi işine yarayacak çeşitli zanaat ve mekanik aletler yapabilen becerikli biriydi. Babasının aksine annesinin izinden giden Tesla, küçük yaşlardan beri bilime meraklı ve icat yapma konusunda yetenekliydi.

Günümüzde alternatif akımın babası olarak bilinen Tesla, 1884’te ABD’ye göç etti ve Thomas Edison’ın New Jersey’deki laboratuarında iş buldu. Edison, geceler boyu çalışmaya devam eden Tesla’nın şevkini ve iş ahlakını etkileyici buluyor, takdir ediyordu. Ancak çok sürmeden anlaşmazlığa düştüler.

Tesla ve Edison Neden Anlaşmazlığa Düştü?

Edison, güç üretimi için AC sistemi kullanmayı teklif eden Tesla’nın fikrine sertçe karşı çıktı. Çünkü kendi DC sistemini tanıtmak için büyük yatırımlar yapmıştı, ve ona göre para etmeyen fikirler değersizdi.

Edison’un Manhattan’ın Pearl Street bölgesindeki elektrik santrali bir takım zengin New York’lunun malikanelerine ve şehirdeki fabrikalara DC elektrik sağlıyordu. En büyük rakibi 30’dan fazla AC santrale sahip George Westinghouse’tu. Bu savaşı kazanan çok karlı bir pazarda kendine yer edinmiş olacaktı. Tesla’nın Edison’un yanındaki işini bırakmasıyla Westinghouse atağa geçti. Tesla’ya 2000 dolar gibi dolgun bir maaş ve ek olarak AC patentleri için imtiyaz ücretleri teklif etti. Tesla da kabul etti.

Tesla-Westinghouse Edison’a Karşı 

Edison iş rakiplerini ezmeye geldiğinde acımasız olmasıyla meşhurdu. Kendi DC sistemini tanıttığı ilk zamanlarda gaz şirketleri direniş gösterince kamuoyuna korku salmak için ana gaz borularındaki patlamaların tehlikelerini konu alan düzenli bültenler yayınlamıştı ve stratejisi hemen işe yaramıştı.

Bu kez Tesla-Westinghouse AC sistemiyle mücadele etmesi gerekiyordu. Benzer bir plan yapan Edison büyük bir karalama kampanyası başlattı. Alternatif akımın tehlikelerini anlatan yüzlerce broşür hazırladı. Hatta daha da ileri gitti ve alternatif akımın tehlikeli olduğunu kanıtlamak için hayvanları kayışlarla AC jeneratörüne bağlı bir maden levhaya bağladı. Hayvanlar, onlarca gazeteci ve izleyicinin önünde 1000 Volt elektrik verilerek öldürüldü.

Edison bunları planının bir parçası olarak görüyordu. Karalama kampanyalarından vazgeçmedi. Bu kez de Sing-Sing Hapishanesi’nde idam edilecek mahkumların alternatif akım verilerek öldürülmesi fikrini ortaya attı. 1890’da William Kemmler adındaki bir mahkum tarihin ilk elektrikli sandalyesine bağlandı. O ana dek tüm deneylerini hayvanlar üzerinde yapan Edison’un mühendisleri, bir adamı öldürmek için gereken voltaj miktarını olması gerekenden az hesaplamışlardı. Bu yüzden işlem defalarca tekrarlandı. Mahkumun ölümü için yayın yapan bir gazeteci, durumu “darağacından çok daha kötü” diye nitelendirdi.

Tesla’nın da benzer şekilde hayvanlara elektrik vererek ölümlerine yol açtığı söyleniyordu. Ancak onun asıl amacı AC’yi güvenli bir şekilde kontrol edebilmekti. Hayvanlar öldükten sonra Tesla aynı platformun üzerinde ayakta durur, ince uzun vücudundan 2 milyon volta varan akımlar geçirirdi. Etrafı elektrik halesiyle çevrelenirdi ve görenler nasıl oldu da ölmedi diye hayrete düşerdi. Tesla; kendisine nasıl ölmediği sorulduğunda yüksek voltajlı alternatif akımların, frekansları yüksek olduğu takdirde yaralanmaya yol açmadan derinin üst yüzeyinden akıp gittiğini söylemişti.

Akım Savaşlarını Westinghouse-Tesla Kazandı!

Tesla büyüleyici gösterileriyle halkın güvenini geri kazandı. Büyük kalabalıklar önünde parmaklarından kıvılcımlar fırlatıyor, vücudundan geçen akımları kullanarak metalleri eritiyordu. Tesla’nın bu korkusuzluğu Edison’un karalama kampanyasına karşı etkileyici bir cevaptı ve halkın AC konusundaki korkularını dindirmede büyük payı oldu.

1843’te Chicago’da düzenlenen Columbian Fuarı Yarının Dünyası sergisinde en önemli kısım olan Beyaz Şehir’i ışıklandırmak için AC seçildi. Bu başarılı gösteri Westinghouse’un Niagara Şelalesi’ndeki ilk iki AC jeneratörün inşası için açılan ihaleyi kazanmasını sağladı. Yani akım savaşlarının galibi Tesla-Westinghouse oldu. 

1920’lerin sonuna gelindiğinde Tesla-Westinghouse AC sistemlerine 50 milyar dolardan fazla para ayrılmıştı. Bu para Tesla’yı dünyanın en zengin insanlarından biri yapabilirdi ama AC elektriğin yayılmasıyla Westinghouse’un kendisine vaat ettiği patent ücretleri öyle bir fırlamıştı ki tamamen ödemek şirketi iflasa götürecekti. Tesla kendi icadını feda etmek uğruna zengin olacaktı. Fakat o, tek amacı dünyaya elektrik yaymak olan çağdaş bir bilim insanıydı. Hayrete düşürücü bir özveriyle tüm sözleşmeleri yırttı ve haklarından vazgeçti. Tesla hedefine ulaştı, tüm dünyayı aydınlattı ama yoksulluk içinde öldü. 

Yazan: Gül Zeynep SİNAN

Kaynak*

Kaynak: Kara Cisimler ve Kuantum Kedileri / Jennifer Ouellette

YouTube Kanalımız

Çılgın Fizikçiler (SEO Manager) hakkında 663 makale
Çılgın Fizikçiler ve Bilim İnsanları ekibi ve dışarıdan destek veren gönüllülerin yazıları.

İlk yorum yapan olun

Bir yanıt bırakın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.


*