COVID-19 İçin Geliştirilen Tüm Aşıların Avantajı ve Dezavantajı
Dünya’yı etkisi altına alan koronavirüs pandemisi sonucunda aşı çalışmaları hız kazandı ve birçok aşı faz çalışmalarını geçerek uygulanmaya başlandı. Dünya Sağlık Örgütü’nün açıkladığı verilere göre Dünya genelinde 180 farklı aşı geliştirildi.
Geliştirilen her aşının immün sistemi uyarması ve Covid-19 karşı immün cevap oluşturma mekanizması farklılık gösteriyor.
Aşı üretiminde kullanılan teknikleri 5 ana başlık altında toplayabiliriz. Bu tekniklerin bazıları uzun yıllardır kullanırken diğerleri ise henüz yeni tekniklerden oluşup daha önce hiçbir insan üzerinde denenmemiştir.
Virüs Vektör Aşıları
Virüs vektör aşıları bahsi geçen virüsün zayıflatılmış ve kendi başına herhangi bir hastalığa sebep olmadan, vücuda giren yüksek antijen yükü sebebiyle kuvvetli bir immün yanıt oluşturuyor. Verilen güçlü yanıt neticesinde bağışıklık güçlü kılınıyor.
Avantajları:
– Aşılanma sonucunda hedeflenen hücrelerde son derece spesifik (özgün) antijen sunumu gerçekleştirir.
– Tek bir doz ile uzun vadede korunma sağlanabilir.
Dezavantajları:
– Viral vektörel aşılar diğer aşılara kıyasla maliyeti biraz daha yüksektir.
– Aşı yapılacak kişide; aşıda kullanılan virüse karşı daha önceden oluşturulan bir immün yanıt varsa aşı etkinliği azalıyor.
***University of Oxford ile AstraZeneca’nın geliştirdiği AZD1222 kod adlı aşının faz 3 denemelerini başarıyla tamamlaması halinde Avustralya hükümeti tarafından Covid-19 için kullanılacağı belirtiliyordu. Fakat aşı kan pıhtılaşmalarına sebep olduğu için üretimi durdurularak, araştırmalar devam ediyor.
İnaktive Aşılar
İnaktive aşılar uzun yıllardır kullanılan ve güvenilen aşı tekniğidir. Şu an rutin çalışmalarda poliovirüs ve çeşitli grip etkenleri için aşı üretimi devam etmektedir. İnaktive aşılar ısı, kimyasallar veya radyasyonla muamele edilmiş virüsler içeriyor. Bu sebeple virüsler çoğalamıyor ancak antijen yapılarını muhafaza ettiklerinden dolayı immün yanıta neden olabiliyor.
Avantajları:
– Bilinen ve sıklıkla kullanılan bir teknik olduğu için güvenilir kabul ediliyor.
– HIV, kanser, organ replantasyonu (organ nakli) vb. sebeplerle bağışıklığı düşük olan kişilerde de kullanılabiliyor.
Dezavantajları:
– Düşük immüniteye sahip olduğu için birden fazla aşılama gerekir.
***Çin’in geliştirdiği SİNOVAC aşısı bu grup aşılar içerisinde yer almaktadır.
Canlı Aşılar
Canlı aşılar bilinen en başarılı aşılama tekniklerinden birisidir ve halen polio ile measles için kullanılmaktadır. Aşı, laboratuvar ortamında zayıflatılmış canlı virüsler ihtiva etmekle birlikte virüsler hastalığa sebep olmuyor. Aşılanma gerçekleştikten sonra virüsler organizmada çoğalıyor ve immün yanıt oldukça mükemmel bir biçimde oluşuyor.
Avantajları:
– Aşılanma aynı enfeksiyonu geçirmek kadar güçlü bir immüniteye sebep oluyor ve bu durum da etkin koruma sağlıyor.
– Yüksek miktarda aşı uygun maliyete üretilebiliyor.
– Bağışıklık sistemini uyarmak için ek moleküllere (adjuvan) ihtiyaç duymadan bağışıklık sağlanıyor.
Dezavantajları:
– Çok düşük bir oranda da olsa enfeksiyona aşı da sebep olabilir.
– Bağışıklığı düşük hastalara ve gebelere uygulamak sakıncalıdır.
– Soğuk ortamda saklanması gerekir, bu durumda ek maliyete sebep olarak çeşitli prosedürlerin uygulanmasını zorunlu kılar.
*** Geliştirilen çeşitli canlı aşılar Covid-19 için aday durumunda bulunmakla birlikte Griffith University kurumu araştırmacıları bu gruba dahil Covid-19 aşısı geliştirdi.
Protein Subunit Aşılar (Protein Parçaları İhtiva Eden)
Protein subunit aşıları virüsün kendisini değil, virüsün immün yanıtını tetikleyecek virüse ait protein parçalarını ihtiva ediyor. Bu gruba Hepatit B aşısı örnek verilebilir.
Avantajları:
– Canlı bir virüs içermedikleri için genel olarak güvenli kabul edilirler.
– Bağışıklık sistemi zayıf kişilerde kullanabilir.
Dezavantajları:
– İmmün sistemi zayıf bir şekilde uyarabilir bu sebeple çoklu dozlar ve bazı adjuvanlarla verilmesi gerekebilir.
– İmmün yanıtı en iyi uyaran protein antijenlerinin araştırılması gerekir.
*** The University of Queensland kurumu bu gruba ait Covid-19 aşısı geliştirmekle birlikte aşı faz 3 denemelerinde başarılı olursa Avustralya’nın kullanmak istediği 2 aşıdan 2.’sini oluşturuyor.
DNA/RNA Temelli Aşılar
DNA ve RNA aşıları laboratuvar ortamında üretilmiş genetik materyallerin küçük bir fragmentini içeriyor. Bu fragmentler virüsün belli bölgesine ait genetik kod barındırıyor. Aşılamadan sonra antijene karşı immün yanıt gelişiyor ve virüsle gerçekten karşılaşma durumuna göre yanıt daha hızlı ve güçlü bir biçimde oluşturuluyor.
Avantajları:
– Genetik dizilim sayesinde aşılar çok hızlı bir biçimde planlanabilir.
– Aşılar kolay bir biçimde üretilip çok daha ucuza mal edilebilir.
– DNA ve RNA fragmanları Covid-19 enfeksiyouna neden olmaz.
Dezavantajları:
– Aşılar virüsün kısıtlı bir parçasını içerdiğinden dolayı düşük bir immün yanıta neden olabilir bu nedenle birkaç doz gerekir.
– Teorikte aşının ihtiva ettiği DNA’nın organizmanının genomuna entegre olabilmesi muhtemeldir.
– Ağustos 2016 dahil olmak üzere bahsi geçen aşının insanlar üzerinde medikal amaçla kullanımını ABD’nde ve FDA kurumundan onay almadı. (Bu durumda 2 istisna mevcut; West Nile Virüs adı verilen virüse karşı geliştirilen bir aşının atlarda kullanılması onaylamakla birlikte köpeklerde melanoma aşısı onaylandı.)
*** Moderna ve US National Institute of Allergy and Infectious Diseases kurumu tarafından geliştirilen mRNA-1273 kod adlı RNA aşısı, virüsün genetik diziliminin gösterilmesinden 2 ay sonra klinik testlere alındı. FDA, Pfizer/BioNTech’in BNT162b2 aşısına Acil Kullanım izni verdi.
Yazan: İlknur YEŞİLYURT
Kaynak**
Kaynak***
Bir yanıt bırakın