Kara Delikler Nasıl Büyüyor?
Kara Delikler İnsiyatifi (BHI) bilim insanları ve Harvard-Smithsonian Üniversitesi Astrofizik Merkezi tarafından geliştirilmiş yeni bir model ile, kara deliklerin zamanla nasıl büyüdüklerine dair önemli bir bilgi edinildi.
Geliştirilen model, kara deliklerin büyümesindeki etkili olan nedenin birleşmemi ya da akresyon mu olduğuna dair önemli tahminler veriyor. Amerika Astronomi Topluluğunun 236. Sanal toplantısında sunulan ve değerlendirilen bu model 13 milyar yıl öncesine kadar tutarlı bir şekilde çalıştığı görülüyor.
Modelde, kara deliklerin büyümesinde en önemli faktörün kütlesi ve kızıla kayma değeri olduğu sonucuna varılıyor. (Doppler etkisi yani kızıla kayma uzaklaşan bir ışık kaynağının dalga boyunun da uzayarak kırmızı renge doğru değişmesidir.) Çalışmada, yakın evrenimizde büyük kara deliklerin birleşerek büyüdükleri, nisbeten daha küçük kara deliklerinse çevresinde var olan maddeleri yutarak yani akresyon ile büyüdükleri ortaya çıkıyor. Daha ilginci ise uzak evrende bu olayın tam tersinin geçerli olmasıdır. Yani uzak evrende büyük kara deliklerin çevresinde var olan maddeleri yutarak yani akresyon ile büyüdükleri, küçük kara deliklerin ise birleşerek büyüdükleri ortaya çıkıyor.
Kara Delik İnsiyatifi astrofizikçilerinden Dr. Fabio Paacucci, “kara delikler iki şekilde büyür. Ya iki kara delik birleşerek daha büyük bir kara delik olurlar, ya da bir kara delik çevresinde var olan şeyleri yutarak daha büyük bir kara deliğe dönüşür. Elimizde var olan bilgilere göre ilk kara delikler 13,5 milyar yıl önceleri ilk yıldız kümelerinden ortaya çıkmış tohumlardır” diyor.
Peki, Bu “Tohumlar” Nasıl Olduda Astronomların Sürekli Keşfettikleri Çok Sayıda Kara Deliğe Dönüştü?
Harvard Üniversitesi’inden Dr. Abi Loeb’e yaptığı açıklamada; “bir kara deliğin tarihini yalnız ışık algılaması yaparak değil, kütle çekim dalgalarını yani birleşmeleri ile oluşan uzay-zaman dalgalanmalarını da hesaplayarak değerlendiriyoruz” diyor.
Daha önceki çalışmalardan elde edilen bilgilere göre, birleşerek büyüyen bir kara deliğin dönüş hızının akresyon ile büyüyen kara deliklere göre çok daha yavaş olduğu biliniyordu. Bir kara deliğin kendi etrafında dönme hızı, çevresindeki bölgenin parlama şeklini etkileceğinden, kara deliğin çevresinin ne kadar parlak olabileceğine dair daha kesin veriler veriyor. Madeler kara deliğin olay ufkuna çekilirken hızlanıyor ve hızlanırken ısınıyor. Bu ısınma ile gaz bir ışıma getiriyor. Bu nedenle de bir kara delik ne kadar çok madde yutar ise o kadar parlak olacaktır. Böylelikle çok uzaklardaki çok büyük kütleli kara delikleri gözlemek mümkün olacaktır. Bu süper kara delikler yıldızımız olan Güneş’ten milyar kat daha büyük ve bu oranda çok daha inanılmaz miktarda ışıma yapıyorlar. Ayrıca Loeb, kara deliklerin kütle artışının galaksilerin de birleşmesi ile mümkün olacağını belirtiyor.
Kara deliklerin büyümeleri, galaksilerin evriminde çok büyük bir rol almakta. Dr. Fabio Paacucci’ye göre, “her galaksi merkezinde, yıldızların oluşumunu düzenleye süper bir kara delik vardır. Bu kara deliklerin nasıl oluştuklarını, büyüdüklerini ve galaksiler ile nasıl evrimleştiklerini bulmak, evreni anlamamızda çok ama çok önemli bir etkendir”
LISA, AXIS, Athena ve Lynx gibi uzayda konumlandırılcak gelecek nesil Kütleçekim ve X ışını gözlemevleri sayesinde, bu çalışmada çalışılan kar deliklerin evrenin ilk zamanlarına kadar takip edilebilecek. Gelecekte ki bu teleskoplar bu modeli test edebilecek ve kara deliklerin tarihi hakkında bilgilerimizi tazeleyecekler.
Yazan: Selim ÖZTEMEL
İlginizi çekebilecek bir yazı daha: CERN´deki Deneylerde Kara Delik Oluşabilir mi?
İlginizi çekebilecek bir video:
Bir yanıt bırakın